आशिया खंड
देवनागरी
|
|
आशिया खंड क्षेत्रफळान आनी लोकसंख्येन जगांतलो पयलो खंड. पृथ्वीच्या 11% वाठाराचेर आनी वट्ट भुंयेच्या 33% वाठाराचेर पातळ्ळा. जुव्यांसयत क्षेत्रफळ 4,46,00,850 चौ. किमी. लोकसंख्या इ.स. 2000 वर्सामेरेन 3,40,00,00,000 चेर पावतली. विषुववृत्ताच्या एक अंश उत्तरेवटेन जंय आशियाचो मलेशिया वाठार येता, थंयसावन रशियाच्या केप चेल्यूस्किनमरेन (78° उत्तर) आशियाचो दक्षिण-उत्तर भुंयेचो सलग वाठार आनी उदेंत-अस्तंत वाठार 26° उदेंतसावन 170° अस्तंत मेरेन आसा. आशियाचो मदलो वाठार म्हासागरासावन सुमार 3,200 किमी. परस पयस आसा. सूर्य उदेवपा वटेनचो म्हूण ग्रीकांनी ह्या खंडाक ‘ आसू ’हें नांव दिल्लें, तेंच मुखार आशिया जालें. हांगा जगांतलें सगळ्यांत ऊंच दोंगराचें तेमक (एव्हरेस्ट), सगळ्यांत चड खोलायेची भूंय (मृत दर्या- Dead Sea) सगळ्यांत चड तापमानाचें ठिकाण (जेकबाबाद), सगळ्यांत उण्या तापमानाचें ठिकाण (व्हर्कोयान्स्क), सगळ्यांत चड पावसाची नोंद जाल्लें ठिकाण (चेरापुंजी), सगळ्यांत उणो पावस. पडपी ठिकाण, चडांत चड दाट लोक रावपी सुवाती (इंडोनेशिया, चीन, भारत) आनी सगळ्यांत उणे लोक रावपी सुवाती (वाळवंटां, सायबेरीया) अशीं खाशेलेपणां आसात. जगांतल्या मनशाची आनी धर्मांची उत्पत्ती आशिया खंडांत सगळ्यांत पयलीं जाली अशें मानतात. आशिया खंडाचे उत्तर दिकेक आर्क्टिक म्हासागर आनी दक्षिणेक हिंद म्हासागर आसा. अस्तंतेवटेनचो अरबी दर्या, तांबडो दर्या आनी सुएझ कालवो हांकांलागून आशिया आनी आफ्रिका वेगळे जाल्यात. उदेंतेवटेन कॅमचॅट्का जुंव्यांचो चोमो, कुरील, सकालीन जुंवे, जपान, रिवक्यू, कोरिया, फिलीपीन्स आनी इंडोनेशिया हांकांलागून पॅसिफिक म्हासागराचे ओरवोट्स्क, जपान, उदेंत चीन, दक्षिण चीन आनी इंडोनेशियाचे दर्या वांटे मदल्यामदीं बंदिस्त जाल्यात.
ह्या खंडांत भारत, श्रीलंका, पाकिस्तान, बांगलादेश, ब्रह्मदेश, नेपाळ, भूतान,अफगाणिस्तान, इराण, इराक, कुवेत, सावदी अरेबिया, संयुक्त अरब अमीर राज्यां, कतार,बाहरीन, ओमान, दक्षिण येमेन, येमेन, जॉर्डन, सिरिया, इझ्राएल, लेबनान, तुर्कस्थान, रशियेचो कांय वाठार, मंगोलिया, चीन, तैवान, उत्तर आनी दक्षिण कोरिया, जपान, नावस, फिलीपीन्स,उत्तर आनी दक्षिण विएतनाम, लाओस, कंबोडिया (ख्मेर), थायलंड, मलेशिया, सिंगापूर, ब्रुनेइ, इंडोनेशिया आनी मालदीव हे देश आसात. ब्रिटीश सत्तेखाला आशिल्लो हाँगकाँग, पोर्तुगेज सत्तेखाला आशिल्लो माकाव, तिमोर जुव्यांचो वाठार आनी अरबस्तानांतले कांय अशासकीय वाठार हेय वाठार येतात. ईजिप्तचो कांय वाठार आशियांत आसा, जाल्यार कांय जाणांच्या मतान सायप्रस जुंवोय आशियांतूच येता.
भूंयवर्णन
बदलआशिया खंडाची रचणूक सामकी घुस्पागोंदळाची आसा. आशिया आनी आफ्रिका खंड पयलीं एकठांय आशिल्ले. तुर्कस्थान ते जपानमेरेन पाविल्ल्या दोंगरांमदल्यान टेथिस हो व्हड दर्या आशिल्लो. धर्तरेचेर जावपी कितल्याशाच गजालींच्या व्हड परिणामाक लागून आफ्रिका आनी आशिया एकामेकांपसून पयसावले. तुर्कस्थानासावन उदेंतेकडेन वचपी दोंगरांमदीं कितलेशेच उंचले वाठार तयार जाले. तुर्कस्थानाचे उत्तर दिकेक पाँटस आनी दक्षिण दिकेक टॉरस दोंगर आसात आनी तांच्यामदीं आनातोलियाचे उंचले वाठार आसात. इराण-अफगाणिस्तान हांगाच्या उंचल्या वाठारांक एलबर्झ, खुरासान, ह्या उत्तर दिकेंतल्यान येवपी आनी दक्षिणेवटेंतल्या झाग्रॉस, माकारान ह्या दोंगरांनी मदीं बंदिस्त केल्यात. अफगाणिस्तानचे उदेंतेक जाका जगाचें पाखें म्हणटात तो पामीरचो उंचलो वाठार आसा. हांगा सगळ्या दिकांनी व्हड व्हड दोंगर पातळ्ळ्यात. हिंदूकुश, सुलेमान, हिमालय, काराकोरम, कुनलुन, आस्तिन ता,तिएनशान, ट्रान्सआलाय, हिस्सार ह्या सारके दोंगर मुखेल आसात. हिमालय आनी कुनलुन हांच्यामदीं तिबेटचे लांबरुंद दोंगराभशेन दिसपी पठार आसात. कुनलुन आनी तिएनशान हांच्यामदीं ताक्ला माकान हें वाळवंटी पठार आसा. तिएनशानचे इशान्येवटेन बरेचशे दोंगर सामके बेरिग दर्यामेरेन पावल्यात. हिमालयाचे फांटे इंडोनेशियामेरेन पावल्यात. इशान्य भारतांतल्यो दोंगुल्ल्यो (गारो, खासी, जैतिया) तशेंच ब्रह्मदश, अंदमान-निकोबार आनी इंडोनेशियांतल्यो दोंगुल्ल्यो आनी दोंगर हे मूळ हिमालयाचेच कुडके जावन आसात. कुनलुनचे फांटे चीनांत गेल्यात. तांकां थंय चिनलिंग म्हणटात. आस्तिन ताच्या फांट्याक नानशान आनी मंगोलियांतल्या फांट्याक शिंगान दोंगर म्हूण वळखतात. चीनांतले यूनान, सेचवान आनी मंगोलियांतले गोबी वाळवंट हें पठारांनी आनी दोंगरांनी भरिल्लें आसा. हांगाची भूंय तरांतरांची आसा. भूंयकांप, ज्वालामुखी आनी धर्तरेच्या पोटांत जावपी घडणुकांक लागून दोंगर, न्हंयो, पठारां. दोंगुल्ल्यो, सकयले वाठार अशी वयर सकयल आनी बऱ्याच घुस्पागोंदळांतल्यान हांगाची भूंय तयार जाल्या. सादारणपणान सिंधू-गंगा न्हंयांमदलें मळ आनी भारतीय उपखंड, अरबी दोंगरीवाठार आनी इराकचें मळ, मध्य आशिया, आशियाभितरलो रशियन सकयल्लो वाठार (Lowland) आनी पॅसिफिक दर्यादहेवेले वाठार अशे भुंयेचे वांटे जांव येतात.
गंगा-सिंधू न्हंयांमदलें मळ हें जगांतलें एक व्हड पिकाळ आनी सपाट मळ म्हूण नामनेक पावलां. हिमालयाच्या सकयल्या वाठारांत व्हावन आयिल्ल्या गाळापसून तें तयार जालां. बांगला देश, अस्तंत बंगाल, बिहार, उत्तरप्रदेश, पंजाब, राजस्थान आनी पाकिस्तानांतले पंजाब आनी सिंध हे वाठार ह्या मळांत येतात. गंगा आनी ब्रह्मपुत्रा एकामेकांक मेळिल्ल्यान आसामांतले ब्रह्मपुत्रा न्हंयच्या मळाचो वठार ह्याच प्रकारांत येता. हिमालय हो ह्या वाठारांतलो दोंगर. ह्या दोंगरांतल्यान कितल्योशोच न्हंयो व्हांवतात. ह्या मळाच्या सकयल्या वाठारांत दक्षिणेवटेंतलो भारत येता. हांगाची भूंय मदल्या वाठारांत पठारांची आसा जाल्यार दर्यादेगांवेली भूंय सकयल आसा.
अरबी दोंगरी वाठार आनी इराकचें मळ अस्तंतेवटेन आसा. ह्या वाठारांक लागून आशियाचो संबंद आफ्रिका आनी युरोपाकडेन येता. ह्या वाठारांनी भूंयकांप बरेच जातात. मध्य आशियांत तिबेटचें पठार आसा.हाची उंचाय ४,८७५ मी. आसा. रशियांतल्या सकयल्या वाठाराक लागून युरोप आनी आशिया ह्या दोन खंडाचो संबंद येता. ह्या संबंदाक लागून युरोप-आशिया हे दोनूय एकठांय धरून ताका युरेशिया अशेंय म्हण्टात. पॅसिफिक दर्यादेगेवेल्या वाठारांनी उदेंत सायबेरीया सावन मलायामेरेनचो अशें तरांतरांचे वाठार आसात. हे भुंयेच्या प्रकारांवेल्यान एक गजाल स्पश्ट जाता ती म्हळ्यार हो पुराय खंड तरांतरांचे फातर आनी मातयेचो जावन आसा.
हवामान
बदलआशयाचो मदलो भितरलो वाठार खंयच्याय म्हासागरासावन ३,२०० किमी. परस पयस आशिल्ल्यान, दर्यादेगांवेले वाठार आनी खंडाचो भितरलो वाठार हांच्याभितर हवामानाचो बरोच फरक आसता. हो खंड बरोच ऊंच सकयल आशिल्ल्या कारणान एकाच अक्षांशांत येवपी वाठारांच्या हवामानात लेगीत बरोच फरक आसता. हो खंड बरोच ऊंच सकयल आशिल्ल्या कारणान एकाच अक्षांशांत येवपी वाठारांच्या हवामानांत लेगीत बरोच फरक आसता. चडशी भूंय गिमाच्या दिसांनी तापता आनी हवेचो दाब उणो जाल्ल्याकारणान थंय दर्यावेल्या चड दाबाच्या वाठारांतलें वारें येता आनी गिमाचो पावस पडटा; शिंयाच्या दिसांनी हवेंतले थंडसाणीक लागून भुंयेचे दिकेंतल्यान दर्यावटेन वारें व्हांवता अशे सादारणपणान आशियाच्या हवामानाविशीं सांगू येता. उत्तरेवटेनच्या वाठारांनी हिम पडटा जाल्यार दक्षिणेवटेन दर्यांवेल्यान आयिल्लया वा-याक लागून पावस पडटा. भारत आनी आग्नेय आशियाचे दक्षिण वाठार आनी दक्षिणीवटेनच्या जुंव्यांचेर हवामान चडशें उश्ण, जाल्यार उत्तरेवटेन तें थंड जायत वता.
वनस्पत
बदलविषुववृत्तीय वाठारांत ६० ते ८० मी. मेरेन वाडपी, सदांच पाचवेचार आसपी घट लांकडाचे रुख आसात. ते नीट वाडत वतात आनी पुराय ऊंच जाल्ल्या जाग्यार तांका तेंगशेकडे खांद्यो येतात. ह्या वाठारांत तरांतरांची वनस्पत मेळटा. एकेच जातीचीं झाडा चडशीं पळोवंक मेळनात.ऑर्किड, नेचे, बेनुल्ली, लांब वाली हांची गर्दी आसता, पूण अॅमेझोन वा काँगो हांगाच्या रानांभशेन दाट रानां नासतात. रुखांची दाटी उणी आशिल्ल्यान सूर्याचो उजवाड जमनीमेरेन पावता आनी झोंपां बरींच वाडूंक पावतात. दर्यादेगांवेल्या वाटारांनी चिखलांतलें रान आनी उदकांलागी वाडपी वनस्पत दिश्टी पडटां. रेवेंच्या दर्यावेळांचेर सुरू, माड ह्या सारकीं झाडां बरीं वाडटात. २०० सेंमी.परस चड पावस पडपी वाठारांनी सदांच पाचवीचार आसपी रुंद पानांचीं पावसाचीं रानां आसात.१०० ते २०० सेंमी. पावस पडपी वाठारांनी पानां गळपी, रुंद अशा एका खाशेल्या प्रकारची रानां वाडटाना दिसतात. शाल आनी साग हीं झाडा मदेराच्या लांकडाक उपकारतात. आंबो, चिच, काजू, पणस ह्या सारकी फळां दिवपी रूख आशिया खंडात ब-याच सुवातींनी आसात. उण्या पावसाच्या वाठारांत खैर, बाभळ, बेल, कवठां, बोर हांचीं झाडां चड प्रमाणात वाडटात.रुख नाशिल्ले वाठार फकत पावसाळ्यात पाचव्या तणात भरतात नाजाल्यार हरशीं हे वाठार सुके आनी झाडांपेडां विरयत आसतात. कांय तणांचे वाठार आफ्रिकेंतल्या सॅव्हानाभशेन आसता. ५० सेंमी. परस उण्या पावसाच्या वाठारांनी नीवलांच्या जातीचीं झाडां वाडटात. दर्यादेगांवेल्या कांय भितरल्या वाठांरानी सुपारी दिवपी माडयो दिसून येतात. दोंगरांच्या कांय वाठारांनी उंचायेचेर पायन, देवदार, चिनार,निलगीरी, ओक हे रूख आसात. पाकिस्तान, भारत, बांगलादेश, श्रीलंका, ब्रह्मदेश, इंडोनिशिया ह्या शेतांचेर आदारिल्ल्या देशांत मुळची रानां बरींच नश्ट जाल्लीं दिसतात. थंय कांय वाठांरानी कोंडे, बेत, तण हे सारकी वनस्त आसा. चीन आनी जपान ह्या देशांतल्या हवामानाक लागून थंयचीं रानां चडशीं नश्ट जावन गेल्यांत. चीनांतल्या नानशान, चिनलींग ह्या आनी अस्तंतेकडल्या दोंगरांच्या वाठारांनी थोडीं भोव रानां तिगून उरल्यांत. ह्या वाठारांत पाचव्याचार,रुंद पानांचे आनी सूचिपर्णी Coniferous अश्या तरेकवार रुखांची भरसण आसा. कोंडे, तेल आनी मेल (रोंगण) दिवपी झाडां सगळेवटेन आसात. जपानांतल्या दक्षिण वाठारांनी सूचिपर्णी, घट रुखांचें लांकूड उण्या उपेगाचें आसा. ह्या रानांचे फांटे दक्षिणेवटेनच्या दोंगरी वाठारांनी पावल्यात.अरुंद पानांच्या झाडांचे रान उत्तरेवटेन उणें जायत वता. निमाणो, सामकोच उत्तर दिकेक टंड्रा वांठार आसा. हांगा अदींमदीं सामकेच उणे विलो रुख आनी हेर झोपां दिसतात. हांगा शेळोय बरोच वाडटा. कांय वाठारांनी गिमाच्या दिसांनी बरींच फुलां फुलतात, पूण वर्साचो चड काळ बर्फाक लागून जमीन घट जावन उरता.
मोनजात
बदलहिमालयाचे दक्षिणेवटेनचे आनी उत्तरेवटेनचे अशे आशियांतल्या प्राण्यांचे दोन प्रकार करूं येतात. दक्षिण भारत, श्रीलंका, थायलंड, लाओस, कंबोडिया, विएतनाम आनी मलाया,इंडोनेशिया, हांगच्या रानांनी माकड बरेच सांपडटात. पूण आसाम, ब्रह्मदेश, आग्नेयेवटेनचो वाठार, ग्रेटरसुंदा ह्या जुंव्यांचेर गिबन, जाल्यार ओरांगउटान फकत सुमात्रा आनी बोर्निओ हांगाच दिश्टी पडटात. शिंव फकत काठेवाडच्या रानांत आसात.वाग हिमालयासावन सिमात्रा जावा आनी बालीमेरेन दिश्टी पडटात. बोर्निओ आनी श्रीलंकेत वाग नात.चित्तो आनी बिबटोवाग सुमात्रा सोडल्यार सगळेकडेन आसा. सिव्हेट आनी मुंगूस हे सारकी मोनजात सगळेकडेन भरपूर आसात. रॅटल भारतांतल्या दोंगरी वाठारांनी आसात, अस्तंतेक तो इझ्रएल दिश्टी पडटा. भारतांत कोले बरेच आसात. पट्यापट्यांचो तरस सुक्या वाठारांनी नदरेक पडटा. हीं दोन जनावरां उदेतेंवटेन दिसनात. गादोरेडो भारत आनी ब्रह्मदेश हांगच्या दोंगरी रानांनी आसा. मलबार सोडल्यार भारतांत सगळेकडेन मेरवां आनी हरणां सांपडटात. हिमालयाच्या दक्षिण वाठारांत नीलगाय आनी चार शिंगा आशिल्लें हरणआ सारके जनावर दिश्टी पडटा. काश्मिर, नेपाळ आनी सिक्कीम हांगा कस्तुरीमृग आसात. सांबरय ब-याच वाठारांनी आसा. रानदुकर सगळेकडेन जाल्यार एका शिंगाचो गेंडो फकत नेपाळ आनी आसाम हांगा आसा. दोन शिंगाचो गेंडो ब्रह्मदेशसावन सुमात्रा, बेर्निओ मेरेन आशा. तेनासरीम, मलाया आनी सुमात्रा हांगा तापीर मेळटा. हत्ती आसाम,ब्रह्मदेश, कर्नाटक, श्रीलंकां, सुमात्रा अश्या ब-याच वाठारांनी आसात. सुकण्याभितर मोर भारतांत सगळ्याक आVी जावा देशांत सांपडटात. पारवे, कीर, कावळे, चिमणी, तित्तर, कोगूळ, मैना,किरकिरो, हॉर्नबिल, गरूड, घोण, ससाणो, गिदां, मेस्त, तांबड ह्या सारके पक्षीय भारताच्या वाठारांनी मेळटात. भारत आनी सुलावेसी हांगा रोलर बरेच आसात. डाँगो,फ्लायकॅचर, बुलबुल,टेलरबर्ड, ऑरिओल, ब्रॉडबिल, हीं खाशेली सवणआं आशिया खंडात आसात. बरींचशीं सुकणीं एका जाग्यावेल्यान दुस-या जाग्यार पयस वचपी आसतात पूण हिमालयाच्या आडमळ्यांकलागून तीं उत्तरेवटेन वचूंक शकनात. उदेतेंकडल्या दक्षिण-उत्तर दोंगराच्या वाठारांतल्यान मात तीं वचूंक शकतात. प्लोव्हर्स, गल, हेरॉन, हांयसां, वकीं ही सुकणीं असल्या प्रकारची आसात. मानगीं उत्तर भारतांतल्या व्हडल्या न्हंयांनी आनी सुमात्रा, बोर्निओ हांगा आसात. उदकांतले आनी जमनीवेले कांसव हरेच आसात. चानयो, शेड्डे, सोरोप (विखार आनी वीख विरयत), पारो, बेबकां हेसारकी मोनजात ह्या खंडांत सगळ्याक दिश्टी पडटा.
टंडा वाठारांत जमीन गोठून गेल्ल्याकारणान बिळांनी रावपी मोनजात दिश्टी पडना.रेनडिअर, आर्क्टिक सोशें, भालू हेसारकीं जनावरां हांगा आसात. पूण तीं फकत गिमाच्या दिसांनीच दिश्टी पडटात. लेमिंग मात शिंयाच्या दिसांनी लेगीतच आसता. विलोग्रावज आनी टर्मिगन सोडल्यार चडशीं सुकणीं शिंयाच्या दिसांनी दक्षिणेवटेन वतात. गिमांत किडे, सुकणआं हांची गर्दी जाता. ग्रे प्लोव्हर, सँडरलिंग, नॉट, सँडपायपर सारकीं सुकणीं जळारां खातात. ससाणे,स्कुआ सारकीं सुकणी लेमिंग खातात. तैंगा वाठारांतली मोनजात म्हळ्यार तपकिरी वास्वेंल, भालू, ग्लटन, ऑटर, आर्मिन, सेबल, लिंक्स, एल्क, रेनडिअर, सोंसो, चानी हेसारकीं आसा.तरांतरांचीं सुकणींय बरींच आसात. न्हंयो आनी तळ्यांनीं नुस्तें तरांतरांचें आसा. स्टेपच्या तणाच्या वाठारांत जबाआ, मार्माट, पार्यापेंगहेअर सारकीं बिळांनीं रावपी जनावरां बरीच आसात.तरांतरांचीं हरणां तणाच्या वाठारांनी रावतात. बस्टार्ड, केल, ग्रावज, हॉबी सारकीं सुकणीं पळोवंक मेळटात. व्हडल्या वाठारांतल्या शेळ्याचेर जियोवपी पाणपक्षी आनी तोळ बरेच दिसतात.कांय वेळार तोळांचे चोमे एकेकडल्यान दुसरेकडेन वचून वनस्पत आनी शेतांतली पिकावळ खावन काबार करतात. दोंगरी वाठारांनी रानमेंढरां, रानबोकडां आसतात. तिबेटच्या वाठारांत याक सारकें जनावर आसा. मांचूरिया आनी उदेंत चीनच्या वाठारांनी खाशेल्या जातीचीं हरणा आसात. हिमालयांतलो हिममनीस हें अजूनमेरेन एक कुवाडेंच आसा. चीनांतल्या न्हंयांनी नुस्तें ब-याच प्रमाणांत आसा. इझाएल, सिरिया, अरबस्तान हांगाची मोनजात बरीचशी आफ्रिकेंतल्या मोनजातीभशेन आसा.
इतिहास आनी राजकी परिस्थिती
बदलधर्म, संस्कृताय, भाशा, इतिहासीक परंपरा, अर्थीक आनी राजकी परिस्थिती ह्या गजालींच्या आदारान आशियाचे चार वांटे करूं येतात. अस्तंत आशिया, दक्षिण आशिया, आग्नेय आशिया आनी उदेंत आशिया.तुर्कस्थान, इझ्राएल, सिरिया, लेबनान, इराक, इराण, जॉर्डन साउदी अरेबिया, अफगाणिस्तान आनी इराणी आखातांतली राज्यां अस्तंत आशियांत आसात. ह्या वाठाराक मध्य उदेंत (Middle East) अशेंय म्हणटात. युरोप आनी आशिया खंडांक आनी भूंयमध्य आनी अरबी ह्या दोन दर्यांक ह्या वाठारान जोडल्यात. पुर्विल्ल्या काळासावन आशिया आनी युरोप हांच्यामदल्या वेपाराचो रस्तो हांगासावनच वतालो. भूंयमध्य आनी अरबी दर्याक जोडपी सुएझ कालवो ह्या वाठारांत आसा. (१८६९).
भुगोलीक नदरेन हो वाठार चडसो रेंवेन भरला. फकत दर्यादेगांचेर थोडोभोव पावस पडटा.तेभायर युफ्रिटीस, तायग्रिस आनी जॉर्डन न्हंयच्या देगांवेली जमीन शेतवडीखातीर उपेगी पडटा. उत्तर तुर्कस्थान, इराण आनी अफगाणिस्तानचे कांय वाठार; पॅलॅस्टायन, लेबनान आनी उत्तर सिरियासावन इराक मेरेनचो वाठार पिकाळ आसा पूण ह्या वाठाराची नामना सैमीक तेलांच्या सांठवणीक लागून चड आसा.
इराण, इराक, कुवेत, बाहरीन, साउदी अरेबिया, कतार ह्या राज्यांनी जगांतले सगळ्यांत चड तेलाचे सांठे आसात. जगांतलें २५% तेल अस्तंत आशियांतल्यान येता. तेलाच्या शुद्धीकरणाक लागपी भांडवल, यंत्रां आनी बरें तंत्रगिन्यान हें चडशें ह्या देशांतलें नासता आनी तेल विकून मेळपी फायद्दांतलो चडसो वांटो हांगाचे राजा वा हुकुमशहा आनी तांची सत्ता तिगोवंक मदत करपी लश्कराचेर खर्च जाता. पूण इझ्राएल आनी तुर्कस्थान हे तेल साठवंक नाशिल्ले देश उद्देगधंद्याक लागून ह्या हेर देशांपरस चड फुडें पावल्यात. अस्तंत आशियांतल्यो ५६% तेल कंपन्यो अमेरिकेच्यो, २९% ब्रिटीश आनी ८% फ्रेंच आशात. उरिल्ल्यो कंपन्यो चडश्यो थळाव्यो आसात.
धर्म, भाशा आनी वंश हया गजालींनी ह्या लोकांचें जिवीत बरेंचशें सारकें आसा. भाशीक आनी धार्मीक अल्पसंख्याकांचे प्रमाण दरेक देशांत २०% परस उणें आसा. हांगाचे ९५% लोक मुसलमान धर्माचे आसात. इझ्राएलांत मात ८९% लोक ज्यू आशात. सिरियांत १३%, लेबनानांत १९%, जॉर्डनांत ६% लोक किरिस्तांव धर्माचे आसात. इराणांतले ८८%, येमेनातले ५५%, इराकांतले ५०% आनी लेबनानांतले १८% लोक मुसलमान शिया पंथाचे आसात. बाकीच्या देशांनी चडशे मुसलमान सुन्नी पंथाचे आसात.
फाटल्या शंबर वर्साचे अस्तंतेचे स्ंस्कृतायेकडेन आयिल्ल्या संबंदाक लागून ह्या वाठारांत बरेच मुळावे बदल घडले. वाडटे सरकारी सत्तेक लागून आनी सुदारिल्ल्या येरादारीच्या साधनांक लागून हेडग्या जमातींची स्वतंत्रताय नश्ट जायत चल्ल्या. नव्या तेलशुद्धीकरण उद्देगांनी आनी उदकापुरवण सुरू करून शेतवडीच्या उद्देगांत आतां ते थिरावल्यात. नवें शिक्षण घेतिल्लो आनी अस्तंतेच्या संस्कारांचो प्रभाव जाल्लो एक वर्ग हांगा निर्माण जायत आसा. हो वर्ग चडसो लश्कर, सरकारी नोकरी आनी हेर शारांतल्या उद्देगांनी मुखार आसा. देशांतल्या राजकारणाचेर ह्या वर्गाचो खासा प्रभाव आसा. पूण जांका अस्तंतेच्या आधुनिकीकरणाचे चडशे फायदे मेळिल्ले नात असो सकयल्या पांवड्यावेलो आनीक शारांतलो मध्यमवर्ग साम्यवादी नाजाल्यार 'मुस्लीम ब्रदरहूड' सारक्या संघटनातल्यान आपली बंडखोरी मुखार हाडीत आसा.
अस्तंत आशियांत राश्ट्रवाद ह्याच शेंकड्यासावन घट जालो. राश्ट्रवादाची जाणविकाय चडशी शारांतल्या लोकांक जाल्या हाचें खाशेलपण म्हळ्यार, अस्तंतेवटेनच्या देशांची राजकी सत्ता आनी संस्कृताय हांच्या आक्रमणांचेर जाप म्हूण ह्या वाठारांत राश्टवाद जल्माक आयलो.ग्रीक सत्ता आनी ते सत्तेक पोसवण दिवपी युरोपीय राश्ट्रां हांच्या आड तुर्कस्थानांत १९१८ वर्सा मुस्तफा केमाल पाशा हाच्या फुडारपणाखाला उठाव जालो. जॉर्डन, इराक, लेबनान ह्या देशांतल्या राश्टवादाची तिडक ब्रिटीश आनी फ्रेंच सत्तेआड आशिल्ली. आयज इझ्राएलाक साम्राज्यवादी देशांचें, खासा करून अमेरिकेच्या हातांतलें बावलें म्हूण हांगाचे देश हिणसायतात. इरांणात दु-या म्हाझुजांतल्या ब्रिटीश आनी रशियनांच्या करण्यांक लागून राश्ट्रवादाचो जल्म जालो. परक्यांआड ह्या लोकांक, खासा करून शिकिल्ल्या लोकांक आयजलेगीत दुस्वास आसा. ब्रिटीश आनी अमेरिकन लश्करांचे तळ हांगाच्यान हालोवपाखातीर केल्ली मागणी, कृतेल कारखान्यांचे आनी सुएझ कालव्याचें ईजिप्तान केल्लें राश्ट्रीयकरण (१९५६) ह्या सारक्या गजालींतल्यान हांगच्या लोकांचो राश्ट्रवाद सिद्ध जाता.
राश्ट्रवादी चळवळींक लागून हांगाच्या सुलतानशायेक बरोच त्रास जालो. ह्या चळवळींचो परिणाम सगळ्या देशांतल्या राजांचेर जालो. १९२२ वर्सा तुर्कस्थानच्या राजाक सत्तेवेल्यान काडून उडयलो. १९५२ त इजिप्ताचो राजा फेअरो, १९५८ त इराकचो राजा फैजल, १९६२ त येमेनचो राजा अल-बद्र हाका काडून उडयलो. इराण आनी जॉर्डन हांगाय सुलतानशायेआड ब-योच चळवळी जाल्यो. साउदी अरेबिया आनी अफगाणिस्तानांत त्या मानान चळचळी तितल्योश्यो खर जावंक पावल्योनात. राजेशाय नश्ट जाल्या, तरीपूण खंयच्याच देशांत लोकशायेचीं मुळां खोलमेरेन पाविल्लीं नात.
तु्र्कस्थान, इझ्राएल ह्या देशांत ग्रीक आनी अरबांआड जैत मेळिल्ल्यान नवो आत्मविस्वास येवंक लागला. हांगाच्या राश्ट्रवादाचेर धर्माचो बरोच प्रभाव आसा. तुर्कस्थानांतले किरिस्तांव, अरब देशांतले ज्यू आनी इझ्राएलांतले अरब हांका त्या त्या देशांभितर घुस्मटिल्ल्यावरी दिसता.ब-याच देशांनी इस्लामी कायदे चलतात आनी धर्माकडेन संबंद आशिल्ल्या राजकी पक्षांत चड तेंको मेळटा.
अस्तंत आशियांत बरीच व्हड व्हड साम्राज्यां जावन गेलीं. सगळ्यांत म्हत्वाचें साम्राज्य सातव्या शेंकड्यांतल्या इस्लाम धर्मांक जल्म दिवपी महंमद पैगंबर आनी ताच्या खलीफानी उबारलें. स्पेन सावन भारतमेरेन पातळिल्लें हें साम्राज्य तेराव्या शेंकड्यांत काबार जालें, पूण इस्लाम धर्म ह्या वाठारांत थीर जालो. तेराव्या शेंकड्याउपरांत तुर्कांनी ऑटोमन साम्राज्याची थापणूक केली. तांतल्या सुलेमान राजाचें (१५२०-६६) साम्राज्य युरोपांतल्या हंगेरीसावन उदेंतेक पातळिल्लें. १५ व्या आनी १६ व्या शेंकड्यांत युरोपियांनी आशिया आनी आफ्रिका खंडात वसाहतींची थापणूक करून ह्या साम्राज्याचेर हाडलो. उद्देगीक क्रांती आनी बदलत वचपी तंत्राच्या संदर्भात युरोपीय देशांचें बळगें वाडलें आनी ऑटोमन जाम्राज्य काबार जावंक लागले. ईजिप्तचो गव्हर्नर महंमद अली (१८०५-४९)स्वतंत्रतायेच्या मार्गार आयलो. १९ व्या शेंकड्यांत लश्करी बळगें वाडोवपाखातीर फ्रेंच आनी जर्मन तंत्रगिन्यानाची मदत जाली. अस्तंतेकडल्यान शिक्षण घेवन आयिल्लो नवो वर्ग सुलेमानाच्या अधिकारांचेर बंदी घालपाची मागणी करूंक लागलो. १९०६ वर्सा तरनाट्या तुर्कांच्या बंडाक लागून नवें संविधान तयार जालें. १९११-१२ चे लडायेंत तुर्कस्थानान आपलो युरोपांतलो वाठार वगडायलो. पयल्या म्हाझुजांत जर्मनीवांगडा तुर्कस्थानाकय हार खावची पडली.
तरनाट्या तुर्कांच्या बंडाउपरांत राश्ट्रवादी विचारांक लागून शिक्षणांत तुर्की भाशेचो वापर जावंक लागलो. सरकारी नोक-यांनी आनी लश्करांत तुर्की मनशांक पयली सुवात मेळूंक लागली.मुस्तफा केमाल आतातुर्क ह्या लश्करी अधिका-याच्या फुडारपणाखाल तुर्कांनी उठाव केल्याउपरांत ऑटोमन सत्ता सोंपली आनी १९२२ त तुर्की लोकसत्ताक राज्य तयार जालें. ह्या बंडाक लागून सेव्हर कबलात (१९२०) तुर्कस्थानावांगडा करून म्हाझुजांत जिखिल्लीं राश्ट्रां तुर्कस्थानाचे कुडके करूंक सोदतालीं, तांका हात चोळीत बसचें पडलें.
पयल्या म्हाझुजाउपरांत सिरिया फ्रेंचांच्या हाताखाला आशिल्लो. ताणीं ह्या देशाचे दोन कुडके केले. थंयच्या किरिस्तांवांचो वाठार कुशीक काडून त्रिपोली, बैरूत आनी सायडन बंदर ह्या वाठाराक लेबनान हें नांव दिलें.युरोपीय ज्यू जमातींचे म्हळ्यार झीओनिस्ट राश्ट्रीय चळवळीचो परिणाम म्हूण इझ्राएल राश्ट्राची निर्मणी जाली. तुर्कांनी पॅलेस्टायन जिखून घेतल्या उपरांत निर्वासीत जाल्ले ज्यू लोक युरोपांत सगळेकडेन पातळिल्ले. पूण राश्ट्रीयत्वाची जाणविकाय तिगोवन दवरून तेओडोर हेर्तसल (१८६०-१९०४) च्या फुडारपणाखाला धीओनिस्ट लोकांची चळवळ सुरू जाली. तांका पॅलेस्टायनांत समेस्त ज्यूंखातीर स्वतंत्र राज्य जाय आशिल्ले. १९१७ वर्सा ब्रिटीशांनी ह्या स्वतंत्र राज्याच्या अस्तित्वा मान्कयताय दिली आनी चंडात चड ज्यू लोक हांगा येवंक लागले. १९१९ ते १९४७ हीं वर्सां म्हल्यार ब्रिटीश, ज्यू आनी परब हांच्यामदीं जाल्ल्या हिंसक झगड्यांचीं वर्सां. अरबांच्या विरेधाआड ज्यू लोकांक खर झूज दिवचें पडलें. १९४७ वर्सा पॅलेस्टायनचे कुंडके करून ज्यू लोकांक तांचें राज्य दिवंचें अशी अशी सुचोवणी संयुक्त राश्ट्रांनी केली; पूण अरबांक ती मान्य जाली ना. १४ मे १९४८ दिसा ब्रिटीशांनी पॅलेस्टायलनांतल्यान भायर सरपाचें थारायलें आनी दुस-याच दिसा इझ्राएलान आपस्या स्वतंत्र देशाची घोशणा केली. तेन्ना शेजारच्या अरब देशांतलें सैन्य धुजामळार देंवलें पूण इझ्राएलान तांकां हारयले. इझ्राएल आनी अरब राश्ट्रांमदलें झूज आयजमेरेन चालूच आसा. अमेरिकेच्या पालवान इज्राएल एक बळीश्ट देश जाला आनी एकलोच सगळ्यांलागीं झूज करता.
अफगाणिस्तान आनी साउदी अरेबिया ह्या देशांतली परिस्थिती मात्शी वेगळी आसा. हेर राश्ट्रंनी नश्ट जाल्ल्यो हेडग्यो जमाती, मागाशिल्लो समाज आनी राजेशायेच्यो परंपरा ह्या देशांनी हेरांपरस चड काळ तिगून उरल्यो.
अस्तंत आशियांतले देश एका नव्या मोडणाचेर आसात. पोरनी समाजवेवस्था आनी संस्था मोडत चल्ल्यात. पूण तांचो जागो अजून नवे समाजवेवस्थेन घेवंक ना. राजेशाय काबार जाल्या, पूण पक्षपध्दतीचेर आदारिल्ली लेकशाय आनी सरकार अजून थीर जावंक ना.
आंतरराश्ट्रीय थराचेर इराण-इराक झुजाक बरेंच म्हत्व आयलें. ह्या झुजाचो परिणाम तेलाच्या वेपाराचेर जालो. इझ्राएल, लेबनान, जॉर्डन, साउदी अरेबिया हांचें धोरण अमेरिकेक सादारण बरें आसा, पूण काळाप्रमाण आनी परिस्थितीप्रमाण तें बदलता. तातूंतल्या तातूंत इझ्राएल अमेरिकेक सगळ्यांत चड लागींचो देश. इराणांत खोमेनी सत्तेर आयल्या उपरांत अमेरिकेकडेन दुस्मानकाय केल्ली. सिरिया, इराक हाचीं धोरणा रशियेक बरीं आसात. यास्सर अराफताची पॅलेस्टायन मुक्ती संघटना वांशिक प्रस्नांचेर अरबांचो एकचार करूंक वावुरता, जाल्यार गदाफी सारक्या मनशाचेर जगांतलीं बरींचशीं खबरांपत्रां आंतरराश्ट्रीय धोरण देशांभितरल्या परिस्थितीसारकेंच चंचल आनी अंदाधुंदीचें आसा. १९९० त इराकान कुवेताचेर घुरी घाली आनी तो देश आपल्या शेकातळा हाडलो. इराकाचो राश्ट्राध्यक्ष सद्दाम हुसेन हाणें आपल्या देशाचें सैन्य थंयसावन काडूंक न्हयकार दिल्ल्यान आंतरराश्ट्रीय मळार ह्या वाठारांतल्या देशांच्या परराश्ट्रीय धोरणांचेर सगळ्या संवसाराचेर दोळे लागून आसात.
भारत, पाकिस्तान, बांगलादेश, श्रीलंका, नेपाळ, भूतान हे सगळे देश दक्षिण आशियांत येतात. लोकसंख्या आनी विस्ताराचे नदरेन हाका उपखंड म्हणटात. आपल्या खाशेलपणाक लागून भारताचो प्रभाव ह्या सगळ्या वाठारांत चड आसा. उत्तर दिकेंतल्या हिमालयाक आनी दक्षिणेच्या दर्याक लागून हो वाठार आशिया कंडाकडल्यान मात्सो वेगळो जाला.
विंगड विंगड स्वरुपाची समाज रचणूक हें दक्षिण आशियाचें एक खाशेलपण जावन आसा. कितलेशेच धर्म, भाशा, वंस आनी जातीजमाती हांगा आसात. भारतांत संविधानान १४ भाशांक मान्यताय दिल्या आनी त्यापरस चड कितल्योशोच भासा हांगाचे लोक उलयतात आनी बरयतात. पाकिस्तानांत पुश्तू, पंजाबी, उर्दू, सिंधी आनी बलुचीह्यो मुखेल भाशा. श्रीलंकेंत सिंहली आनी तामीळ भाशा उलोवपी लोक आसात. भारतांत आनी नेपाळांत हिंदू, पाकिस्तान आनी बांगला देशांत मुसलमान आनी श्रीलंकेंत हिंदू आनी किरिस्तांव अल्पसंख्य आसात.श्रीलंकेंत मुसलमान अल्पसंख्य आसात. तेभायर दरेक धर्मांत कितलेशेच पंथ, सांप्रदाय आनी जाती आसात. ऑस्ट्रीलॉयड, द्रविड, आर्य, मंगोल ह्या वंशाचे लोक हांगा आसात.
भारताच्या कांय वाठारांनी पयलीं गणराज्यां आशिल्लीं. पूण चडशा वाठारांनी राजेशाय चलताली. राजाच्या अधिकाराचेर मात सभा, समिती, जातीवेवस्था, ब्राह्मणवर्ग, मंत्रिमंडळ,राजधर्म ह्या सारक्या गजालींनी मर्यादा घाली. पुर्विल्ल्या काळांत हांगा धर्मसंस्था आनी राज्यसंस्था एकमेकांसावन वेगळ्यो आशिल्ल्यो.इस्लाम धर्म भारतांत सगळ्यांत पयलीं अरब वेपा-यांनी हाडलो. ताचे पयलीं हिंदू, बौध्द, जैन हे धर्म हांगा आशिल्ले. पूण इस्लाम धर्माचो प्रसार चडसो मुसलमानी सत्तेची थापणूक जाल्या उपरांत जालो. मुसलमान राजांनी सुमार ७०० वर्सां भारतांतल्या ल्हान व्हड वाठारांचेर शेक गाजयलो. त्या काळांत सत्तेची जबरदस्ती, पयशे आनी प्रतिश्ठा हाका लागून ब-याचशा लोकांनी धर्मांतरां केलीं. हिंदू-मुसलमान हांच्या मदल्या संबंदांक औरंगजेब सारक्या धर्मनिश्ठ आनी पोरन्या मतांचो प्रसार करपी राजाक लागून बादा आयली. भारतीय वास्तूकला, शिल्प,संगीत, चित्रकला, भाशा आनी साहित्य हांचेर मुसलमानी राजवटींचो बरोच प्रभाव दिसून येता.
श्रीलंकेतले सिंहली लोक ३,००० वर्सांपयलीं बंगालच्या वाठारांतल्यान थंय आयले आसुंये. ताचे उपरांक ११ ते १३ व्या शेंकड्यांत दक्षिण भारतातल्या तमिळ राजांनी घाल्ल्या घुरयांक लागून तांका ह्या जुंव्यांच्या मदीं आनी दक्षिणेवटेन वचचें पडलें. उत्तर आनी उदेंत वाठारांनी तमिळ लोक बरेच रावतात.
भारतांत आनी श्रीलंकेंत ब्रिटीशांनी आपले सत्तेची थापणूक केली. देडशीं वर्सांची वसाहतवादान ह्या दोनूय देशांच्या फुडाराचेर बरोच परिणाम जालो. भारत पयलेच फावट एकतंत्री राज्यकभाराखाला आयलो. भारताच्यो चारय दिकांतल्यो शिमो ब्रिटीशांनी थारायल्यो. नवें अस्तंतेचे पध्दतीचें शिक्षण दिवन तांणी भारतांत नोकरशाहीची परंपरां चालू केली. नव्या शिक्षणाक लागून राश्ट्रवादाचे विचार शिकिल्ल्या लोकांमदीं पावले आनी स्वतंत्रताय चळवळीचें फुडारपण ह्याच वर्गाकडेन आयलें.
इंडियन नॅशनल काँग्रेस (१८८५), सीलोन नॅशनल काँग्रेस (१९१९) ह्या सारक्या संघटनांच्या मागण्यांक लागून १९०९, १९१९, १९३५ ह्या वर्सांनी नवेनवे सुदारणा करपी कायदे ब्रिटाशांनी लागू केले. स्वतं६तायेखातीरची लडाय ब-याच नेटान चालू जाली. इतले मजगतीं शिक्षणाचो पुराय फायदो घेनाशिल्ल्यान आनी संख्येन कमी आशिल्ल्यान हिंदूंमुखार आपूण तिगचेना अशें मुसलमान फुडा-यांक दिसूंक लागलें आनी १९०६ वर्सा मुस्लीम लीगची थापणूक जाली. ब्रिटीशांनी फुटीर प्रवृत्तींक मदत करून हिंदू आनी मुसलमान हांच्याभितर दुस्मानकाय वाडयली. काँग्रेस आनी मुस्लीम लीग हांचेमदलें अंतर वाडूंक लागलें आनी ताचो परिणाम म्हूण १९४० वर्सा लाहोर हांगा मुस्लीम लीगान स्वतंत्र पाकिस्तानची मागणी केली. १९४७ त स्वतंत्रतायेवांगडा भारत आनी पाकिस्तान अशे भारताचे दोन कुडके जाले. १९४८ वर्सा स्वतंत्रताय मेळ्ळी.
स्वतंत्रताये उपरांत भारत, पाकिस्तान आनी श्रीलंका हांणी संसदीय लोकशाय आपणायली.वेंचणुकां उपरांत हांगा राश्ट्रीय सरकाराची थापणूक जाली. पूण भारत आनी श्रीलंका हांगा ते संसदीय लोकशायेची मुळां घट जालीं, जाल्यार पाकिस्तानांत लोकशायेसावन हुकुमशायेकडेन राजकारणाची वाट पावली. १९७१ वर्सा भारत आनी पाकिस्तान हांच्यामदीं झूज पेटलें आनी उपरांत बांगला देशाची निर्मणी जाली. भारत आनी पाकिस्तानाचे संबंद सामकेच दुस्मानकायेचे आशिल्ले ते इल्ले इल्ले बदलत गेल्यात. पूण दोनूय देशामदीं तशई खासा इश्टागत अजून जावंक ना. श्रीलंकेभितर १९५६ उपरांत बंदरनायके हाच्या पक्षान सिंहली भाशा आनी बौध्द धर्म हांकां म्हत्व दिलें, तेन्ना तमिळ फेडरल पक्षान तमिळ लोकांखातीर वेगळो प्रांत मागलो. त्यावेळार सुरू जाल्लें तें झूंज १९८० उपरांत चड पेटलें आनी हें झूंज सोडोवपाखातीर जयवर्धनेच्या सरकारान बारत सरकाराची मदत घेवन थंय भारतीय सैन्य हाडलें. तरीपूण तमिळ-सिंहली हांच्या मदलो प्रस्न अजून पुरायपणान सुटूंक ना.
ह्या तीनूय देशांवांगडा बांगला देसामुखारय तीन मुळावे प्रस्न आसात ते म्हळ्यार - अर्थीक उदरगत, आधुनिकीकरण आनी राश्ट्रीय एकचार. राश्ट्रीय एकचाराच्या प्रस्नाचेर भारतासारक्या देशांत तर जळींमळीं चळवळी आनी झुजां चालूच आसात.
१९६२ त, भारत-चीन हांच्यामजगतीं जाल्या लडायेउपरांत भारत आनी रशिया हांची इश्टागत वाडीक लागली. दुसरेवटेन पाकिस्तान आनी चीन हांचेमदीं बरी इश्टागत जाली. भारत-रशिया ब-या संबंदाचो परिणाम म्हूण १९७१ वर्सा ह्या दोनूय देशांमदीं २० वर्सांची इश्टागतीची कबलात जाली. आयज ह्या उपखंडांतल्या देशांमदीं आरत सगळ्यात चड फुडारला. अलिप्त राश्ट्र परिशद सारक्या संघटनांतल्यान ताणें हेर देशांकडेन इश्टागतीचें संबंद वाडयल्यात. ह्या उपखंडाचेर फुडारिल्ल्या राश्ट्रांची आसा.
ब्रह्मदेश, थायलंड, लाओस, कंबोडिया (ख्मेर), दक्षिण आनी उत्तर विएतनाम, मलेशिया, सिंगापूर, इंडोनेशिया आनी फिलीपीन्स हे देश आग्नेय आशियांत आसात. हो वाठार जरी युरोपायेदो आसा तरी युरोपाची लोकसंख्या ताच्यापरस चड आसा. इंडोनेशिया होच देश मातसो चड लोकसंख्येचो. हेर देशांची लोकसंख्या तांच्याविस्ताराच्या मानान सामकीच उणी आसा.हांगाचो चडसो वाठार दाट रानांनी भरला. शेतवडीखातीर उपेगी पडपी जमीन १६% ते २०% मेरेनच आसा. तरीपूण अन्नाची निर्यात करपी आशिया खंडातलो हो मुखेल वाठार जावन आसा.
बौध्द धर्म हो हांगाचो मुखेल धर्म. मलेशिया आनी इंडोनेशियांत मात मुसलमान चड संख्येन आसात. फिलीपीन्स हांगा किरिस्तांव लोक चड संख्येन आसात. विंगड विंगड वंशाचे लोक ह्या वाठारांत रावतात. मलेशियांत ५०% लोकच फकत मलेय आसात. ह्या देशांत ३९% लोक मूळ चिनी जाल्यार सुमार ९% भारतांतले. ब्रह्मदेशांतय ९% लोक भारतीय वंशाचे, ५% चिनी आनी ७% हेर वंशाचे आसात. पूण मंगोल वंश सादारणपणान हांगा चडसो दिसता.
हो वाठार जगाच्या दर्यांतल्या वेपारीमार्गाचेर आशिल्ल्यान ताका बरेंच म्हत्व आसा आनी थंय ब-याच संस्कृतायांची भरसण जाल्या. भारत आनी चीन लागीं आशिल्ल्यान ह्या देशांच्या संस्कृतायांचो प्रभाव ह्या वाठारांचेर दिसून येता. हेर वाठारांपरस चीनाचो प्रभआव इंडोचायनांत (लाओस, कंबोडिया, विएतनाम) हांगा दिसता. ह्या प्रभावाक लागून जावा हांगासरलें शैलेंद्र (७८२-१४७४) आनी मजपहीत (१२९४-१५२०), सुमात्रा जुव्यांवेलें श्रीविजय (४००-८००), कंबोडियांतलें ख्मेर (५५०-१२९५) आनी अंकोर (८०१-१४३२), ब्रह्मदेशांत पेंगू (१२८७-१५३९) ह्या राज्यांची थापणूक जावंक पावली. पूण हीं राज्यां संघटीत आशिल्लीं अशें दिसना. समाजीक वा अर्थीक बदल घडोवपाची शक्त तांच्यालागीं नाशिल्ली. आग्नेय आशियांतले आयचे राजवेवस्थेचें स्वरुपय बरेंचशें दुबळें आसा. राज्यांभितर राज्यकर्तो वर्ग आनी भोवजन समाज हांच्यामदीं बरेंच अंतर आसा. असल्याच प्रकारचें अंतर गांवगिरो भौस आनी अस्तंतेकडले संस्कार जाल्लो शारांतलो शिकिल्लो वर्ग हांचेमदीं अजून दिसता. पयलीं भारतीय संस्कृतायेचो प्रभाव राज्यकर्त्यांचेर चड आशिल्लो.
अस्तंतेकडल्यान जगाकडेन धर्मप्रसार आनी वेपार ह्या दोन गजालींक लागून ह्या वाठाराचो संबंद आयलो. हाचो फिलीपीन्सच्या समाजाचेर खासा परिणाम जाल्ल्याचें दिसता. स्पॅनिश लोकांनी हांगा किरिस्तांव (कॅथलिक) धर्म आनी संरजाशाय हाडली. १९ व्या शेंकड्यांत ह्या वाठारांत वसाहतवादाची सुरवात जाल्ल्याचें दिसता. ब्रह्मदेश मलाया, सिंगापूर, उत्तर बोर्निओ हांकां ब्रिटिशांनी आपल्या शेकातळा दवरले. इंडोनेशिया ही डच लोकांची वसाहत जाली, जाल्यार इंडोचायनाचेर फ्रेंच सत्ता चलताली. अमेनिकेन फिलीपीन्स जुंवे १८९८ वर्सा स्पेनाचेर जैत मेळोवन आपले केले. हांगाच्या समाजाचेर आनी अर्थवेवस्थेचेर वसाहतवादाच् बरेच पयसुल्ले परिणाम जाले. ब्रिटन, फ्रांस, हॉलंड आनी अमेरिका ह्या चारूय साम्राज्यवादी देशांची हांगा शेक गाजोवपाची पध्दत वेगळी आसली. ब्रिटीशांनी पोरनी वेवस्था मोडून त्या जाग्यार नोकरशाय हाडली, शिक्षणाची सुरवात केली, एकाफाटल्यान एक अश्यो राजकी सुदारणा केल्यो. प्रतिनिधीक लोकशाय संस्था निर्माण जाल्यो. देखीक – ब्रह्मदेशांत १९११ वर्सा नवी राज्यपध्दत आयली, १९३७ वर्सा सगळ्या प्रौढ दादल्यांक मतदानाचो अधिकार मेळ्ळो. अशेतरेन स्वतंत्रताय मेळचे पयलींच राजकी पक्ष, फुडारी आनी राजकी संस्था निर्माण जाल्यो. स्वतंत्रताय मेळ्ळ्याउपरांत लोकशायेचो आदर्श हांगाच्या फुडा-यांनी लोकांमुखार दवरले.bharat ho ashiya khandatlo savsaratlo vohdlo lokshay aslelo desh aasa.
ह्या उरफाटें ड लोकांनी इंडोनेशियांतले पारंपारिक अधिकारी आनी तांचे जागे तशेच दवरले. पारंपारिक कायदे, रुढी, कुळांचे आनी गांवांचे हक्क ह्या सारक्यो सगळ्यो पोरन्यो गजाली सांबाळून दवल्यो. भायलें शिक्षण फकत मर्यादीत स्वरुपांत उंचेल्या पांवड्यावेल्या लोकांक दिलें. हाकालागून इंडोनेशियांत स्वतंत्रतायेउपरांत खंयचेय एके खासा राज्यपध्दतीचो आदर्श उरलो ना.
१८६३ ते ८४ मेरेन लाओस, कंबोडिया, (ख्मेर/कांपुचिया) आनी विएतनाम फ्रांसाच्या हातांत आशिल्ले. इंडोनेशियाभितर, खासा करून विएतनामांत फ्रेंच संस्कृतायेचो प्रसार करपाचे यत्न जाले.
अमेरिकेन सुर्वेकसावन स्वतंत्रतायेचें सपन फिलीपीन्सच्या लोकांमुखार दवरून पक्षांचे थापणूकेक आनी राजकी फुडारपणाक फाटबळ दिलें. १९०७ वर्सा लोकांनी वेंचून काडिल्ले विधानसभेची थापणूक जाली. १९३७ वर्सासावन राजकी फुडारपणाक चड म्हत्व आयलें. राजकी मळार मेळिल्ले स्वतंत्रतायेक लागून फिलीपीन्सांत लोकशायेचीं मुळां बरीं घट जालीं.
अस्तंतेच्या साम्राज्यवाध्यांचे सत्ता सर्तींतल्यान थायलंड वाटावलो. फ्रेंच आनी ब्रिटीश वसाहतींच्या वाठारांतलें एक राज्य म्हूण ताका मान्यताय मेळ्ळी. वसाहतवादाचें संकश्ट येवचें न्हय हाका लागून हांगाच्या राजांनी थंय ब-योच सुदारणा केल्यो.
ह्या सगळ्या वाठारांकडेन साम्राज्यवादी देशांचो संबंद वेपाराक लागून आयिल्ल्यान हांगाचीं शारां वेपाराचीं आनी प्रशासनाचीं केंद्रां जालीं. उद्देगधंद्याक लागून तयार जाल्लीं शारां सामकींच उणी आसात. बुध्दीजीवी आनी शिक्षीत वर्ग शारांनी रावता.
वसाहतवादावांगडा जपानाच्या घुरयांनी हांगा बरेच बदल घडेवन हाडले. म्हाझुजावेळार जपानान हो सगळो वाठार आपल्या हातखाला घेतलो. दरेक देशांत स्वतंत्रताय मेळोवपाची इत्सा निर्माण जाली; हेखातीर नवे फुडारी उदेले. जपानान तांकां तेंको दिलो आनी ह्या देशांभितर मुक्ती सैन्य उबारूंक मदत केली. म्हाझुजाच्या काळांत विएतनाम, ब्रह्मदेश, इंडोनेशिया, फिलीपीन्स ह्या देशांतल्या फुडा-यांनी स्वतंत्रायेची घोशणा केली. म्हाझुजाक लागून साम्राज्यवादी देशांचें बळगें उणे जाल्लें, हाचो फायदो घेवन ब्रह्मदेश, इंडोनेशिया आनी फिलीपीन्स हे देश पुराय तरेन स्वतंत्र जाले.
इंडोचायनांत मात फ्रेंचांनी अमेरिकेची मदत घेवन थंयच्या राश्ट्रवाद्दांकडेन बरोच काळ झूज दिलें. चडशें झूज उत्तर विएतानामांतल्या हो चि मिन्हच्या फुडारपणाखाला निर्माण जाल्ले कम्युनिस्ट संघटनेआड आशिल्लें. निमाणें १९५४ वर्सा द्येन व्येन-फू हांगा फ्रेंच सैन्याची हार जाली. ताचे उपरांत जिनीव्हा हांगा आंतरराश्ट्रीय परिशदेंत वाटाघाटी जावन लाओस, कंबोडिया (कांपुचिया) आनी विएतनाम हांकां स्वतंत्रताय मेळ्ळी. विएतनामाचे दोन कुडके जाले. रशिया आनी चीन सारके कम्युनिस्ट देश आनी अमेरिका हांच्यामदीं चलतल्या सर्तीभितर विएतनाम मदीं पडलो. उत्तर आनी दक्षिण विएतनाम हांचेमदीं बरीच लडाय जाली. दक्षिण विएतनामाक पालव दिवच्या निमतान अमेरिकेन उत्तर विएतनामाआड झूज सुरू केलें. १९७३ वर्सा अमेरिकेन कबलात करून उत्तर आऩी दक्षिण विएतनामामदीं शांतताय हाडली.
मलाया आनी इंडोनेशिया ह्या देशांतय कम्युनिस्ट पक्ष बरेच बळिश्ट आसले. मलायांत कम्युनिस्ट पक्षांत खर झूज मांडलें, पूण ब्रिटीशांचो पालव घेवन थंयच्या सरकारान ह्या पक्षाचेर जैत मेळयलें. इंडोनेशियांत 1960 उपरांत राश्ट्राध्यक्ष सुकार्नो हाणें कम्युनिस्ट पक्षाक सत्तेभितर घेतलो. पूण हाचेर संतुश्ट न जावन कम्युनिस्टांनी बंड सुरू केलें आनी इंडोनेशियन सरकारान खाला उडोवन लश्करान हजारांनी कम्युनिस्टांक मारून उडयलेँ.
रशिया आनी अमेरिका ह्या दोन महाशक्तींचे सर्तींत ह्या वाठारांतल्या देशांचे परराश्ट्र धोरण चेपून उरलां. एकमेकांमदली दुस्मानकाय होय ह्या वाठाराचो एक मुखेल प्रस्न आसा. इंडोनेशिया आनी फिलीपीन्स हांणी मलेशियांतल्या सारावाक आनी ह्या वाठारांचेर आपलो अधिकार सांगला. कंबोडिया आनी थांयलंड हांचेमदीं अंकोर देवळाचे मालकेवेल्यान झगडीं चलतात. चिनाच्या विस्तारवादी धोरणाचो ह्या सगळ्या देशांक भंय आसा, पूण एकामेकांमदल्या दुस्मानपणाक लागून ते एकमेकांक मदत करपाचे परिस्थितींत नात.
चीन, जपान, उत्तर आनी दक्षिण कोरिया हे उदेंत आशियाई देश आसात. चीन आनी जपान आशिया खंडांत सगळ्यांपरस बळीश्ट आसात. चीनाची संस्कृताय सामकी पोरनी. हेर आशियांतल्या देशांपरस हांच्या आधुनिकीकरणाक अस्तंतेकडल्या देशांचो हातभार उणोच लागला. तांच्यामदीं चिनाक आपले साम्यवादी विचारधारेक लागून चड म्हत्व मेळ्ळां, जाल्यार जपान उद्देगीक क्रांतींतल्यान निर्माण जाल्ले आपले अर्थीक संपत्तीक लागून बळीश्ट देश जाला.
जपान हो सुमार ३,४०० जुंव्यांचो देश, जाल्यार चीन हो विस्तारान बरोच मोटो आशिल्लो देश. ह्या दोगांयमदीं सुमार ७६० किमी. चो दर्या आशिल्ल्यान जपानाक परकी सत्तेचो भंय ना.दुस-या म्हाझुजा उपरांत अमेरिकेकडल्यान जपानाक भिरांत निर्माण जाल्ली, पूण 1945 चो आडवाद सोडल्यार जपान सदांच स्वतंत्र देश म्हूण उरलो. ह्या वेगळेपणाक लागून थंय राश्ट्रीय एकचाराची जाणविकाय चड खर आसा.
जपान आनी चीन हांकां पुर्विल्ल्या काळासावन एकेच संस्कृतायेचो लाव जालो. जपानचेर पयलींसावन एकाच राजघरण्याचे राजा राज्य करीत आयल्यात, ताका लागून हें राजघराणें त्या राश्ट्राची कुरू जावन गेलां. एकुणिसाव्या-विसाव्या शेंकड्यांत जपानी राश्ट्रीय अस्मिताय आनी राश्ट्रवाद ह्यो गजाली राजघराण्याक सामक्यो लागींच्यो उरिल्ल्यो. पूण चिनांत इ.स.प. दुसऱ्या शेंकड्यांतल्या राजांसावन ते विसाव्या शेंकड्यांतल्या मांचू राजामेरेन कितलींशींच राजघराणीं सत्तेर आयलीं. १९४९ उपरांत चीन लोकसत्ताक राज्य जालें.
विस्ताराक लागून चिनांतली परिस्थिती राज्य चलोवपाक बरीच कश्टांची जावन गेल्ली. उत्तर दिकेंतल्यान येवपी घुरयांक लागून पुर्विल्ल्या काळांत सुमार २,४०० किमी. लांबायेची वणत बांदची पडली. पारंपारीक चिनांत कन्फ्युशीयसचे शिकवणीचो प्रभाव आशिल्लो. ह्या शिकवण्यांप्रमाण राजान संयमान राज्य चलोवचें अशी अपेक्षा बाळगिल्ली. पयलींसावन हांगा मनशापरस समाजाक आनी हक्कांपरस कर्तव्याक चड म्हत्व आशिल्लें.
जपानांत ९ व्या शेंकड्यासावन राजाकडेन सत्ता सामकीच उणी आशिल्ली. सत्तेचो भोग आनी वापर चडशे सरदारुच घेताले. 1603 मेरेन सत्तेचें पुरायपणान केंद्राकरणय जावंक पावलेंना. ताचेउपरांत थंय एकाच राजाची केंद्रीय संरजामशाय निर्माण जाली. हातूंत तोकुगावा घराण्याचो मुखेली ‘शोगून’ म्हळ्यार सत्तेर येवपी वंशपरंपरागत अधिकारी आसतालो. समाजांत चार वर्ग आशिल्ले. सामुराय (झुजपी), शेतकार, कारागीर आनी वेपारी.चिनी परंपरेप्रमाण बुध्दीजीवी, सरकारी अधिकारी आनी सरदार हे वर्ग उंचेल्या पांवड्यार आशिल्ले. सरकारी परिक्षांक बसपाचो कोणाकय अधिकार नाशिल्लो. पूण ह्या परिक्षांनी जैतीवंत जावपी भुरगीँ उंचेल्या वर्गांतलीं आनी गिरेस्त आसतालीं.
राजेशायीच्या सरत्या काळांत १९११ वर्सा चिनांत मर्यादीत स्वरुपांत लोकशाय आयली, पूण उंचेल्या पांवड्यावेल्या लोकांचेर ताचो व्हडलोसो परिणाम जावंक ना. सन्-येत्-सेन् (१८६६-१९२५)ह्या राश्ट्रीय फुड्याऱ्यानय लोकशाय येवचे पयलीं लोकांक शिक्षण दिवपी अशा वर्गाचे हुकुमशायेची गरज आसा अशें सांगलें.
आपल्या व्हड विस्तारान लागून आनी संस्कृतायेच्या पोरनेपणाक लागून चिनी लोकांमदीं एक प्रकारचो आत्मकेंद्रीतपणा आशिल्लो. तांच्या मतान संस्कृतायेचें जग फकत चिनापुरतेंच मर्यादीत आशिल्लें. चीन म्हळ्यार जगाचे सत्तेचें केंद्र अशें तांकां दिसतालें.
अस्तंतेच्या देशांकडेन आयिल्ल्या संपर्काचे जपान आनी चिनाचेर विंगड विंगड परिणाम जाले. अस्तंतेकडेन आयिल्ल्या संबंदां उपरांतय जपानी परंपरा बंद पडल्यो नात पूण तातुंतल्यानूच नव्या जपानची निर्मणी जावंक पावली. चिनांत ताचे उरफाटे परिणाम जाले. चिनी समाज आनी राज्यवेवस्थेची रचणूक बदलूंक लागली. १८५४ वर्सा अमेरिकन कमांडर पेरी हाणें जपानाक अस्तंतेच्या देशांलागीं वेपार करचेखातीर मुखार काडलो, तेन्ना अस्तंतेच्या तंत्रगिन्यानाचें गिन्यान तांका मेळ्ळें. नव्यान येवपी उद्देक-धंद्याक लागून नोकरशायेची गरज पडली. लोकशिक्षण, सक्तीचें लश्करी शिक्षण, उद्देगधंदे, नवीं येरादारीचीं साधनां हांची सुरवात जाली. १८८९ वर्सा नवें संविधान मान्य जालें. ते प्रमाण राजा जरी सगळ्यांत वयर आसलो तरीपूण अधिकारी, सरदार, वेपारी, भांडवलदार हांचेमदीं सत्तेखातीर सर्त चलताली. १९३७ त राश्ट्रवाद्दांची आनी लश्करी अधिका-यांची सत्ता वाडिल्ल्यान जपानान चिनाचेर घुरी घाली.
वेपाराक लागून चिनाचो संबंद जगाकडेन पयलींसावन आसलो तरी मांचू राजांच्या काळांत भायले संस्कृतायेचो प्रभाव चिनाचेर पडलो. अस्तंतेच्या देशांमदीं चलतले सत्तासर्तीक लागून चीन खंयच्याय एका देशाची पुरायपणान वसाहत जावंक पावलो ना; पूण १९४९ मेरेन अर्थीक नदरेंतल्यान ताचो बरोच फायदो साम्राज्यवाद्दांनी घेतलो. १८३९-४२ च्या मेरेन जाल्ल्या अफूच्या झुजांउपरांत चिनावांगडा तिन-त्सिन कबलात करून साम्राज्यावाद्दांनी बरोच फायदो मेळयलो. १८९४-९५ च्या झुजावेळार जपानान तर पयलींच फोर्मोसा आनी हेर चिनी जुंव्यांचेर जैत मेळयल्लें.
साम्राज्यवाद्यांआड दुस्वास चिनांत दिसानदीस वाडीक लागतालो. १९११ च्या बंडांत सन्-यत्-सेन च्या फुडारपणाखाला लोकांनी मांचू राजेशाय खाला उडयली. कोमिंतांग हे सन्-येत्-सेन च्या संघटनेन चिनांत पयलें राश्ट्रवादी सरकार हाडलें. रसियन क्रांती उपरांत काँमिटर्न हे आंतरराश्ट्रीय साम्यवादी संघटनेन फुडाकार घेवन चीनांत साम्यवादी पक्षाची थापणूक केली. १९२३-२४ वर्सा कोमिंतांग आनी १९२१ त थापणूक जाल्लो साम्यवादी पक्ष हांची आघाडी तयार जाली. पूण १९२७ त चँग-काय-शेक हाच्या फुडारपणाखाल कोमिंतांग आनी साम्यवादी पक्ष वेगळे जाले.
साम्यवादी पक्षाक माओ-त्से-तुंग सारक्या फुडारपण मेळ्ळें आनी चिनाचे परिस्थितीप्रमाण मार्क्सवादाचो थंय अभ्यास करून साम्यवादी पक्षान १९४९ वर्सा क्रांती केली. साम्राज्यवादी देशांलागीं चिनान आपले संबंद तोडले. साम्यवादी पक्षाच्या हुकुमशायेखाला अर्थीक मळार चिनान बरीच उदरगत केल्या. आयज आशिया खंडांतली चीन ही एक मुखेल शक्त आसा. रशियेकडल्यान वेगळो जावन हेर देशांमदीं चलपी साम्यवादी चळवळींक फाटबळ दिवपांचें तोच धोरण आशिल्लें. पूण १९७६ वर्सा माओक मरण आयल्या उपरांत चिनाचें परराश्ट्र धोरण बदलत आसा. अमेरिका सारक्या देशांतलें भांडवल हाडून चिनांत उद्देगधंदे बांदपाचें काम चलता. १९६३ वर्सा भारताकडेन जाल्ले लडाये उपरांत चीन आनी भारताचे संबंद सामके पयसावल्ले. हालीं हालींच ते संबंद पर्थून लागीं येवंक लागल्यात आनी १९८९ वर्सा काय आदीं भारताचें पंतप्रधानान चिनाक दिल्ले भेटींतल्यान तें दिसूंन येता. आंतरराश्ट्रीय थराचेर आशियांतल्या घडणूकांक बरेंच म्हत्व आसा.