औरंगजेब
देवनागरी
|
|
औरंगजेब (जल्म - २४ ऑक्टोबर १६१८, दोहद-गुजरात; मरण - २० फेब्रुवारी १७०७, भिंगोर-गुजरात). दिल्लीच्या मोगल घराण्याचो सवो बादशाहा. पुराय नांव मुहियद्दीन मुहंमद औरंगजेब.शाहजहान आनी मुमताज हांचो तिसरो चलो(सवें अपत्य). ल्हानपणांतूच ताणें कुराण आनी हदीस हांचो अभ्यास केल्लो. तेचप्रमाण अरबी, चघताई, फार्सी आनी तुर्की भाशा आत्मासात केल्ल्यो.१६३७ वर्सा पर्शियन राजघराण्यांतली शहानवाझची धूव दिलरासबानू बेगम हिचेकडेन तो लग्न जालो. दिलरासबानू सोडून ताणें आनीकूय तीन बायलो केल्यो. त्या सगळ्या बायलांपसून ताका वट्ट धा भुरगीं जालीं.
१६३६ वर्सा ताची दक्षिणेचो सुभेदार म्हूण नेमणूक जाली. पूण बापूय शहाजहान आनी बापूय शहाजहान आनी व्हडलो भाव दारा हांचेकडेन केल्ल्या वायटपणाक लागून ताका १६४४ वर्सा राजीनामो दिवंचो पडलो. १६४५ वर्सा ताका गुजरातचो सुभेदार म्हूण नेमलो. १६४७ वर्सा ताका शाहजानान बाल्ख आनी बदकशॉं जिखपाखातीर मध्य आशियांत धाडलो. पूण तातूंत ताका येस आयलेंना. वाटेर उझबेग जमातीन ताचेर हल्लो केलो आनी ताका त्रास दिले.
१६४८ वर्सा ताका मुलतानचो सुभेदार केलो आनी १६४९ वर्सा सिंदचो सुभेदार केलो. १६४९ वर्सा ताका पर्शियनांच्या ताब्यांत आशिल्लें कंदाहार जिखपाखातीर धाडलो. पूण ताका थंयूय अपेस आयलें. १६५२ वर्सा ताणें परत कंदाहारचेर घुरी घाली. पर्थून ताचो पराभव जालो. देखून १६५२ वर्सा ताका परत दक्षिणचो सुभेदार केलो. दक्षिणेक १६५७ वर्सा औरंगजेबाद विजापूर आनी गोवळकोंडा ह्या राज्यांचेर घुरी घालून बीदर, कल्याणी, परांडा हे किल्लो जिखले.दौलताबादच्यान लागींच खडकी हांगा ताणें औरंगाबाद शार वसयलें. ह्या मुक्कामांत ताणें दक्षिणेंतल्या वसुली पध्दतींत आनी लश्करांत खूब सुदारणा केल्यो. औरंगाबाद हांगा तांची दिलरासबानू ही पयली बेगम अंतरली. थंयच ताजमहालच्या नमुन्याचेर ताणें तिची कबर बांदली.ती कबर आज ‘बिबिका मकबरा’ म्हूण नामनेक पावल्या. शाहजहान १६५७ वर्सा दुयेंत पडलो,तेन्ना ताणें दारा शुकोह हाका आपललो वारस नेमलो. त्याच वेळार रंगजेबाचे हेर दोन भाव मुराद आनी शुजा हांणी अनुक्रमान अहमदाबाद आनी बंगाल हांगा स्वताक बादशाह म्हूण जाहीर केलें.औरंगजेबान घेवन दोगांयनी शाहजहानच्या सैन्याचो धरमत हांगा आनी दारा शुकोहचो सामूगढ हांगा पराभव केलो. तेउपरांत शाहजहान आनी मुराद हांकां बंदखणींत घालून औरंगजेब २१ जुलय १६५८ दिसा शिंवासनाचेर बसलो आनी ताणें ‘आलमगीर’ (विश्र्वविजेतो) ही पदवी धारण केली.
औरंगजेबाचे कारकिर्दीचे दोन काळखंड जातात: १६५८ ते १६८१ काळमेरेनचो पयलो भाग उत्तर हिंदुस्थानांत सत्ता प्रस्थापित करपाखातीर गेलो. ताणें अस्तंत आसाम घेतलें (१६६२,१६६७ वर्सा हरलो). चित्तगॉंग हांगा चांच्यांचो बंदोबस्त केलो (१६६६). काबूलच्या पठाण जमातींचेर ताणें १६६७ त आनी १६७२ त घुरी घाली, पूण तांकां हरोवप ताका जालें ना. तेन्ना १६८९ त ताणें तांचेकडेन शांतताय केली (१६६७-१६७२). राजपुतानाच्या दोन मुखेल राज्यांचेर ताणें स्वारी केली.मारवा (जोधपूर) चेर १६७९ वर्सा जैत जोडलें, मेवाड (उदयपूर) हांगा कबलात केली आनी १६८१ वर्सा परत झूज केलें. ताचो दुसरो काळखंड १६८१ ते १७०७ मेरेनचीं वर्सा दक्षिणेंत झुजपांत (खास करून मराठ्यांवांगडा) गेलीं. ताणें बिजपूर राज्यांचेर घेतिल्ल्या जैतांक लागून मुगल साम्राज्याचो विस्तार काश्मीरच्यान कावेरीमेरेन आनी काबूलसावन चित्तगॉंग मेरेन वाडलो. पूण ताच्या ह्या साम्राज्यांत मराठ्यांची शक्त दिसानदीद वाडटाली.
औरंगजेब आनी शिवाजी हांच्यामदले संबंद १६५७ पसून बरे नाशिल्ले. शिवाजीची वाडटी सत्ता आळाबंद हाडपाक औरंगजेबान ताच्या आड शायिस्तेखान, मुअज्जम, जयसिंग,दिलेरखान, महाबतखान अशे खांपे सरदार दक्षिणेंत धाडले. आग-याक शिवाजी आनी संभाजीक ताणें कैद केले. पूण व्हडली युक्त लडोवन शिवाजी-संभाजी बंदखणींतल्यान पळून गेले.औरंगजेबान संभाजीक ११ मार्च १६८९ दिसा हालहाल करून जितोच माल्लो. १६९९ ते १७०५ मेरेन औरंगजेब मराठ्यांचे गड घेवपाक व्यस्त आशिल्लो. पूण राजारामाचे कारकिदींत संताजी घोरपडे,कान्होजी आंग्रे आदी शूर सरदारांनी मोगलांनी घेतिल्ले गड परत जिकून घेतले. मराठ्यांआड २५ वर्सा लडून औरंगजेब बेजाल्लो. खूब काळ दक्षिणेंत उरिल्ल्यान ताचें उत्तर भागांत वर्चस्व उल्लेंना. एकसारक्या केल्ल्या झुजांक लागून ताचो खजिनोय सोंपत आयलो. राज्यप्रशासनांतलें दुबळेपण आनी दुटप्पी धोरण हाका लागून ताचो अधिकार अडचणींत आयलो आनी तातूंत ताका दुयेंस जालें. १६७८ ते १७०७ मेरेन तो मराठे, राजपूत, जाट, बुंदेले, शीख हांच्यावांगडा लडलो.
औरंगजेब एक कर्मठ सुन्नी आनी परधर्मव्देश्टो आशिल्ल्यान ताणें तरेकवार कर लादून हिंदूंचो छळ केलो. अकबरान रद्द केल्लो बिगर मुसलमानांवेलो जिझिया कर ताणें १६७९ वर्सा परत सुरू केलो. जमीन-महसूलविशीं तीन तरेचे कर ताणें लादले. ताणें हिंदूंचीं कमी केले. शिखांचो गुरू तेगबहादुर हाणें बादशाहाच्या धोरणाक विरोध केलो म्हूण ताका जितोच माल्लो (१६७५). ताचे हे जुलमी वृत्तीक लागून दक्षिणेक मराठ्यांनी आनी उत्तरेक रजपूत, जाट, शीख आनी हेर जमातींनी ताचेआड कडक उठाव केलो.
सैनिक आनी सेनापती हे नदरेन औरंगजेब खूब आशिल्लो. तो बळिश्ट आनी सोशिक आशिल्लोच पूण वेळ आयल्यार जीव त्रासांत घालून लडपाची ताची तयारी आसताली. पूण ताचे विफल जिणेक खूब कारणां आसात. ताणें राजकारभार चलयतना दुस-या कोणाकूच विश्वासांत घेतलोना. आपल्या भुरग्यांक लेगीत ताणें पयस दवल्ले. तो दुबावी आशिल्ल्यान ताका कोणाकडल्यानूच मोग मेळ्ळो ना. कारभाराच्या बारीक-सारीक गजालींची तो लक्ष घालतालो.
सकाळसावन सांजमेरेन तो उध्येगांत मग्न रावतालो. इस्लामी धर्मांतल्या सुन्नी पंथाचे,नेमधर्म तो कसोशीन पाळटाचो. रमजानसारके व्हडले उपास तो निश्ठेन करतालो. कुराण ताका तोंडपाठ आशिल्लें. ताका कसलेंच व्यसन नाशिल्लें. आपल्या सबंद जिवितांत इस्लाम धर्माचो प्रचार जावंचो म्हूण ताणें एकसारकी खटपट केली आनी तेखातीर तरांतरांचे पूण जुलमी मार्ग वापरले. औरंगजेबाची कारकिर्द अकबराचे कारकिर्दीइतली मोटी खरी, पूण अकबरान जितल्या काळांत मोगल साम्राज्याक विशाल स्वरूप हाडलें तितल्याच काळांत औरंगजेबान मोगल साम्राज्याच्या नाशाची तयारी करून दवरली. औरंगजेबाची बेपर्वा, कुटनीती, धर्मांधता आनी हेर अवगुणांक लागून मोगलसत्ता पोखरली आनी ताच्या मरणाउपरांत रोखडीच लयाक गेली.