कथकळी नृत्य
देवनागरी
|
एक अभिजात भारतीय नृत्यप्रकार.केरळांतल्या नृत्यनाट्याची परंपरा खूब पोरनी. ल्हवल्हव ह्या नृत्यनाट्यांनी नवीं रूपां धारण केलीं आनी तातूंतल्यानूच आयच्या कथकळीचो जल्म जालो. मुटियाट्टम् आनी कूटियाट्टम् हीं केरळचीं पूर्विल्लीं नृत्यनाट्यां. तेउपरांतचें ‘चाक्यार कूत्तू’ हें नृत्य चड प्रगत आशिल्लें हे परंपरेक अनुसरून १६५७ त कालिकतचो (कोळीकोडे) राजा झामोरीन हाणें कृष्णाचे जिणेचेर आदारीत अशें नृत्यनट्य तयार केलें. ताका ‘कृष्णनाट्टम्’ अशें म्हण्टाले. कोट्टारकरा देशाच्या राजान ब्राह्मणांच्या पालवान एक नवें नृत्यनाट्य तयार केलें. ताचें नांव रामनाट्टम् नृत्य. ह्या नृत्यनाट्यांत प्रभू रामंद्राच्या जिविताची कथा नृत्यांकित करताले. ह्याच कृष्णनाट्टम् आनी रामनाट्टम् नृत्यनाट्यांतल्यान आयज प्रचलित आशिल्लें कथकळी नृत्य निर्माण जालें.
रंगभूषाBodol
कथकळीचे रंगभूषेंत धवो (वेळ्ळा), हळडुवो (मंत्रा), पाचवो (पच्चा), निळो (नीला),काळो (करूप), तांबडो (चुवप्प) हे स रंग वापरतात. तेभायर चमक येवपाखातीर अब्रकाची पूड वापरतात. रंगभूषा करताल्याक ‘चुट्टिकारन’ म्हण्टात. दोनूय कानसुलांपसून खाडकेमेरेन तोंडाच्या सकयल्या जबड्याक तांदूळ आनी चुन्याच्या मिश्रणान केल्ल्या वांटकुळे खाशेले रंगभूषेक ‘चट्टी’ अशें म्हण्टात. दादले पात्रांचे रंगभूषेचे हे आगळें रूप जावन आसा दु:शासनाक ‘कटेश’ नांवाची कागदाची वांटकुळी चुट्टी नाकपुड्यांपसून वयर कपलामेरेन लायतात.समुद्रफेनापसून लिंबायेदे दोन गुळे करून एक नाकाच्या शेंड्याचेर आनी दुसरो कपलाचेर (मुक्केल चुट्टी, नोटि चुट्टी) दसयतात. हे दिसपाक धवे आसतात. दोळे, भंवयो, नाक ओंठ आदींची रंगभूषा संबंदीत व्यक्ती स्वताच करतात.
भेसBodol
दादले पात्रां फुगिल्ल्या घाग-याप्रमाण दिसपी झगो (उटुत्तु केट्ट) घालतात. ताचेर झुली (पट्टुवालमुन्ती) आनी भांगराचो कमरपटो (पटियरंत्रामण्) आसता. भुमिकेप्रमाण धवें , तांबडें, काळें, निळें, केंसाळ अशें पुराय हातांचे जाकीट (कुणायम्) घालतात. मनगटांत कडें, दंडाचेर बाहुभूषणां (तोळपूट्ट परत्तिकामणी). गळ्यांत कोल्लारम्, कळुत्तारम्, खांदयावयल्यान सोडिल्लीं उपराणी (उत्तरीयम्) असो हेर भेस आसता. शिरोभूषण (तोटा किरीटम्) वापरतात. कपलाचेर भालपट्टी आनी मणयांच्यो माळो (चुट्टित्तुणि, चट्टिनाटा) आसतात. सात्विक, राजसिक आनी तामसिक अशें दादल्यांच्या भेसांचे भेद आसतात. दादले पात्रां चांदीची कृत्रिम नाखटां वापरतात.
बायल पात्रांचो सादो भेस सात्विक समजतात. बायल पात्रां मियो काडिल्ली साडी छायतेमेरेन धरून कमराक नाडी बांदून वेलो भाग ताचेवेल्यान सोडटात उपरांत मिरयांचे सकयले वटेनचें तोंक उजवेकडल्यान फाटल्यान दावेवटेन खोयतात आनी उजवेवटेनचें तोंक फाटल्यान उजवेवटेन खोयतात. सोडयेच्या वेल्यावटेनचें मिरयो ल्हान पंख्याप्रमाण कमराक दोनूयवटेन खोयतात आनी ताचेवयर तीनपोडी कमरपटो बांदतात. कानाच्या फुडें कर्णपात्रां (कातिला) आनी माथ्याचे दावेवटेन वळिल्लो आंबाडो (कोण्टा). कपलाचेर मोतयांची माळ बांदतात आनी आंबाड्यावेल्यान बोटांच्या तोंकामेरेन पावपीरस्मी पड्डो (उरूमाल) घेतात. भीरू म्हळ्यार विदूषक हो आपले कपडे आनी वस्ती उरफाट्यो घालता. रंगमाची: कांय देवळांनी रंगमाची (कृत्तंगलम्) बांदिल्ले आसतात. जंय रंगमाची नासता थंय देवळाच्या प्रकारांत वा एकाद्र्या आंगणांत चार कोनशांनी चार खांबे पुरून वयर आडवे कोंडे घालून आनी ताचेर चुट्टामनी विणिल्लीं मल्ल् घालून तयार केल्ला जागो. रंगमाची म्हूण वापरतात. हे रंगमाचयेच्या तीनूय वटांनी लोक बसतात. रंगमाचयेर दादले एक पड्डो प्रेक्षकांमुखार धरतात. रातच्या कार्यक्रमा वेळार नृत्यदीप (कळिविळक्क) म्हळ्यार सुमार सवाय मी. उंचायेची व्हड दिवली वापरतात. हे दिवलेंतली एक वात नर्तकाकडेन आनी दुसरी वात प्रेक्षकांकडेन पेटोवन दवरली म्हण्टकच रंगमाचयेची सिध्दता जाता.
संगीतBodol
कथकळींत आदल्या काळांत सोपान वा सोमान संगीत वापरताले. उण्णायी वारियर आनी इरयिम्मन तंपी हांणी देशी कर्नाटक संगीत पध्दत पयलीं सुरू केली. सध्या हीच पध्दत रूढ आसा. कथकळींत रागतालांत बध्द केल्ल्यो रामायण आनी महाभारतांतल्यो वट्ट १३० कथा आसात. तातूंत ५०-६० राग वापरल्यात.
तालBodol
कथकळींत फकत ६ ताल वापरतात. हे केरळ प्रांताचे स्वतंत्र ताल समजतात. ह्या तालांचीं नांवां अशीं : पंचारी, तृपुटा, मुरियंटता, चंपटा, चंपा आनी अटंता. हांच्यो अनुक्रमान ६, ७,७, ८, १० ,१४ अश्यो मात्रा आसात.
प्रयोगBodol
खेड्यांनी कथकळी प्रयोगाची सुरवात चार प्रकारांनी करतात. १.सुर्यास्ता वेळार तालवाध्यां वाजयतात ताका ‘काळिकोट्टु’ म्हण्टात. २.प्रयोग वेळार रंगदीप (अरंगुकेळी) पेटयतात.३. प्रयोग सुरू जातना वाध्यवृंद फाटल्यान येवन उबो रावता. तालवाध्यां सुरू जातकच प्रेक्षकांमुखार पड्डो धरतात. प्रवेशानुक्रमान पात्रप्रवेश जावन पड्ड्याभितर ‘तोट्यम्’ नांवाचो नृत्यप्रकार सोंपयतात. उपरांत वंदनश्र्लोक (पुरप्पाटु तोळील) जावन प्रारंभनृत्य (पुरप्पाट) सुरू जाता आनी क्रमाक्रमान पड्डो सकयल येता. गावपी सुत्रधारप्रमाण कोणाचो प्रवेश जातलो, ताचें श्र्लोकांत वर्णन करतात. तेप्रमाण प्रवेश जावन प्रसंगाप्रमाण गीतवाध्यार अभिनय करतात.मदींच पद थांबोवन फकत तालवाध्याचेर नृत्य करतात. आपलें स्वतंत्र कसब दाखोवपाचो वाव हांगा पात्राक मेळटा. नृत्य: कथकळी नृत्तबोलांक ‘कलाशम’ म्हण्टात. बायलांनी आनी दादल्यांनी नाचपाची कलाशम वेगळीवेगळी आसता. तांचे पांच प्रकार आसतात: १. रंगमाचीभर गोल फिरपाचे बोल (वट्टमिट्ट कलाशम) २. पदांच्या दोन वळींभितर येवपी बोल (इरट्टी वा इटक्कलाशम्) ३. समेचेर आयलेउपरांत परतो म्हूण येवपी बोल (अटक्कम्) ४. आव्हाना वेळार खंयचोय निर्णय घेतकच आनी प्रवेशाच्या निमणें घेतिल्लो बोल (एटुत्तुकलाशम्) ५. तरेकवार तालांनी येवपी व्हड नृत्य बोल (वलियमकलाशम् आनी अष्ट कलाशम्).
नृत्यBodol
कथकळींत शब्दार्थ दाखोवपाखातीर वेगवेगळे २४ हस्त आसून ७५० मुद्रा आसात. हे सगळे ‘हस्तलक्षण दीपिका’ ह्या ग्रंथांतल्यान घेतल्यात. दोन कथकळी नर्तक एकामेकांकडेन एकय उतर उलयनासतना वरांचीं वरां उलोवंक शकतात. वनवर्णन, स्वर्गवर्णन, झुजारी तयारी,रथ तयार करप आदी कथकळीच्या नृत्य-नृत्याची खाशेलपणां आसात.
नाट्यBodol
कथकळी नृत्यनाट्याची बसकाच नाट्याची आसता. दरेकपात्र आपली भुमिका इतले कुशळतायेन करता की ताचो अर्थ प्रेक्षकांमेरेन सहज पावता. अभिनयांत नाट्यधर्माक म्हत्व आसता, देखून कथकळीचो अभिनय चड प्रभावी जाता.
नामनेचे नर्तकBodol
पांचाली करूणाकर पणिक्कर, तकळी केशव पणिक्कर आशान,कोच्चुपिळ्ळ पणिक्कर आशान, पळ्ळियंपी वेलुपिळ्ळ आशान, गुरू शंकरन् नंपूतिरी, कंटियूर वेलुपिळ्ळ आशान, अंपू पणिक्कर, रामण्णी मेनन, वेच्चूर रामनपिळ्ळ आशान, कुरूच्ची कुंजन पणिक्कर आशान, मात्तूर कुंजनपिळ्ळ आशान.
सध्याचे म्हान नर्तक म्हळ्यार चेंगन्नूर रामनपिळ्ळ आशान, वाळेंकट कुंचुनायर,राघवनपिळ्ळ आशान, कलामंडलम कृष्णन नायर, मांकुळ्म् विष्णू नंपूतिरी, चंपक्कुळम् पाच्चुपिळ्ळ, गुरू गोपिनाथन्, गुरू कुंचू कुरूप, गुरू कृष्णन कुट्टी हे जावन आसात.