चातुर्वणर्य

चातुरवर्णयहिंदू धर्मास्त्रांत मानिल्या ब्राहाण,क्षत्रिय, विश्य,शूद्र हे चार वर्ण आनी ह्या वर्णांचीं कर्तव्यां, अधिकार,वेव्हार, ऊंच उणाकपण,परस्परावलंबित्व,परस्परपूरकत्व ह्या गजालींचो विचार, करुन धर्मशास्त्रकारांनी भारत देशांत घडयल्ले समाजीक रचणुकेक भौशीक संस्थेक चातुर्वण्य ह्या नांवाक वळखतात.राजवाडेच्या मतान चातुर्वणर्याची कल्पना वेदकाळापयलींसावन अस्तित्वांत आशिल्ली. कर्माच्या विंगडपणाक लागूंन वयले चार वर्ग घडल्यात, हो विचार त्या काळार लेगीत सगळ्यांक मान्य आसलो. वेदापयलींच्या काळांत वेदद्रष्ट्या ऋषींचे पुर्वज आनी इराणी तशेंच युरोपीयन लोकांचे पुर्वज एकठांय आसले. त्यावेळार लेगीत चातुर्वणर्याची कल्पना अस्तित्वांत आसली, असो अदमास काडूं येता. प्लक्ष, शाल्मली, कुश, क्रौच, शाक आनी जंबू ह्या स दीपांनी चातुर्वणर्यसंस्था अस्तित्वांत आसली, अशें विष्णुपुराणांत आसात. ग्रीसासावन चीनामेरेनचो व्हड वाठार ह्या स दिपां भारताभायलीं आसात. ग्रीसासावन चीनामेरेनचो व्हड वाठार ह्या स दिपां आस्पावला.

ऋग्वेदांत ब्राहाण, क्षत्रिय, वैश्य आनी शूद्र हांचो उल्लेख वर्णावेशींचे कल्पनेक धरुन करुंक ना.ब्राहाण हें उतर ब्रह्यस्तोत्र, ब्राहाण- हें उतर ब्रह्यस्तोत्र, ब्राहाण-स्तोत्रगायक ह्या अर्धान आयलां. क्षत्रिय हें उतर ऋग्वेदांत बलवान ह्या अर्धान आयलां आनी विश वा वैश्य हें उतर समान्य मनीस ह्या अर्थान आयलां. ऋग्वेदांत वर्णभेदापरस आर्य वा दस्यू हे भेदकल्पनेक चड म्हत्व दिलां. ब्राहाण आनी क्षत्रिन हो भेदूय आर्यांत सुर्वेक नाशिल्लो जावंये आर्यांपरस दासांचो रंग वेगळो आशिल्ल्यान, वर्णभेदाची कल्पना, जरी वैदिकांच्या मनांत आयली तरी सध्याच्या काळांत अस्तित्वांत आशिल्ली चातुर्वणर्य संस्था त्या काळार नासली, अशें ऋग्वेद प्रमाण मानल्यार म्हणूं येता.पूण वर्णभेदांची कल्पना चातुर्णाचे कल्पनेक खूब लागीं आशिल्ली, हें मत न्हयकारप शक्य ना.

फाटल्या हजारांनी वर्सा, समाजांत जायते बदल घडले,पून तांचो चातुर्वणर्याचे संस्थेचेर कसलोच परिणाम घडून आयलो ना.सगळ्या तरेंच्या विरोधाक तोंड दिवन ती तरतरुन वाडली.भारतांतलो चातुर्वणर्य समाज वा संस्था सगळ्या गजालींनी परिपूर्ण,सार्वभौम आनी संस्कारांकित आसा. भारतांत दरेका वर्णाक वर्णविशिष्ट संस्कार आसात.अध्ययन करप आनी शिकोवप हीं बुध्दीजीदी कामां ब्राहाणांचीं,प्रजेची राखण करप हें काम क्षत्रियांचें,शेत आनी वेपार वैश्यांचो,वयल्या तीनूय वर्णांची सेवा करप हें काम शुद्रांचें कर्तव्य अशें शास्त्रकारांनी म्हळां.वयल्या चार वर्णांत उंच – उणाकाची कल्पनाय भितर रिगल्या. ब्राहाण हो म्हान वर्ण, तेउपरांत क्षत्रिय, वैश्य आनी निमाणें शूद्र असो क्रम येता.पयलीं ह्या चारुय वर्णांचीं कामाम क्रियांच्या रुपांत आसलीं.फुडें ह्या चारुय वर्ण संस्कारांकित जाले.हाचो परिणाम असो जालो कि कर्मदष्ट वर्ण आनी संस्कारदश् वर्ण हातूंत विसंगती दिशटी पडपाक लागली.संस्कार ब्राहाणाचो पूण कर्म शुद्राचें अशी परिस्थिती निर्माण जाली. वयले परिस्थितीक तोंड दिवपाक धर्मशास्त्रांत आपदूधर्म ह्या प्रकरांचो जल्म जालो.जल्माक येवपी दरेक आपणा वांगडा पुर्वजांच्या वेवसायाचे आनी गुणांचे संस्कार घेवन येता,अशी धर्मशास्त्रकारांची कल्पना आसा.फुडें हे कल्पनेक कर्म आनी पुनर्जल्म ह्यो कल्पपना येचन दसल्यो, जेवरवीं वर्णवेवस्था ही जल्माचेर आदारिल्ली आसा, अशें मत अस्तित्वांत आयलें.चार वर्ण कोणें कोणाखातीर केले हाचेविशीं मनून अशें सांगलां (1.31) लोकानां तुविवदध्यर्यं मुखबाहुरुपादत ब्राहाणं क्षत्रियं वैश्य शूदं च निरवर्तयत अर्थ लोकांचे स्वागीण उदरगतीखातीर परमेशवरन आपल्या तोडांतल्यान ब्राहाण, भुजांतल्यान क्षत्रिय, छातयेंतल्यान वैश्य आनी पांयांतल्यान शुद्रांची निर्मणी केली. वायू पुराणांत ब्राहनाची उत्पतीसप्तर्षीपसून आनी क्षत्रिय –वैश्याची मनुपसून जाल्याचें सांगलां.ना. गो. चापेकराच्या मतान आयचो समाज पूर्विल्ल्या काळांत अखंड आसलो.फकत तातूंत शुद्राचो आस्पाव नासलो.वयलें मत सत मानल्यर भारतांतल्या अखंड समाजाचे विंगड विंगड जाती धर्मात कुडके कशे आनी कित्याक पडले हया जातींक चातुर्वण्याचे बसकेंत बसोवपी व्हड विदान कोण आदी प्रस्नांच्यो जापों खं खंयच्यान ग्रंथांत मेळना.समाजाच्या चार विभागांक वर्ण हें उतर रंग ह्या अर्थान लायिल्लें पळोवपाक मेळटा.देखीक ब्राहाण गोरे, क्षत्रिय तांबडे,वैश्य हळडुवे आनी शुद्र काळे,ह्या चार रंगांचे वा वर्णांचे समाज एकठांय हाडून तांचे चातुर्वण्य घडयले आसूंये, नाजाल्यार एकाच वर्णाच्या लोकसमूहाक वातुर्वण्य म्हणप समा दिसांचें नासलें.स्मतिग्रंथांप्रमाण एकाच समाजाचे चार समाज घडले, अशें मनल्यार तांच्यो चालीरिती समान आसपाक जाय आसल्यो, पूण तशें दिसना. स्मतिकाळार एकाचे चार वर्ण जाले अशें मानल्यार ते पयलीं समाज एकूच आसपाक जाय आशिल्लो. पूण एकत्वाचो पुरावो मात मेळना.पूर्विल्ल्या साहित्यांत लेगीत वसिष्ठ-विश्वमित्राचे कलह दिशटी पडटात. जो संघर्श दोन व्यक्तींमदलो नासून क्षत्रिय आनी ब्राहाण ह्या दोन जातींमदलो आसा. वेदकाळांतूय क्षत्रियांमदीं ऋषी आसतालो.तांकां राजर्षी म्हणटाले. ब्राहाणय झूज म्हळ्यार क्षत्रियांचो धंदो करताले. क्षत्रिय ब्राहाणांचो वेवसाय करुन ब्राहाण जाताले.ब्रहा वा मंत्र वा वेद रचप वा म्हणप हो जाचो वेवसाय आसलो,ते ब्रहाण आसले.ह्या ब्राहाणांक सगळ्यांत पयलीं रक्तवर्ण क्षत्रिय मेळ्ळे तेन्ना एका वर्णाचे दोन वर्ण जाले. ब्राहाणांक क्षत्रियसगळ्यांत पयलीं मेळ्ळे,म्हूण ब्राहाणांउपरांत तंचो क्रमांक लागलो.अशेंच तरेन वैश्यांचो क्रम तिसरो आनी शुद्रांचो चवथो लागलो.ब्राहाण आनी क्षत्रियांचो पूर्वज जशे विंगड आसले तशे धर्मूय वेगवेगळे आसले.ब्राहाणाचो धर्म श्रौत आसलो, तर क्षत्रियांचो धर्म स्मार्त आसलो (वायू पुराण 57.40-41).वैश्यांचो धर्म वयल्या दोन धर्मापरस वेगळो आसलो. शुद्रांचो धर्म वयल्या तिगांपरस वेगळो आसलो. अशे हे चार स्वतंत्र समाज एकठांय हाडपाचो यत्न त्या काळावेल्या समाजसेवकांनी केलो.चातुर्वण्याचे धर्मम आनी नेम.धर्मसूत्रांत चातुर्वण्याचे आचाराचे नेम म्हळ्यार धर्म सांगल्यात.हातूंत चारुय वर्णांनी स्वताच्या वर् वर्णांत आनी हेर वर्णांवांगडा कशें वागाचें, तें सांगलां.चत्वारो वर्णा ब्राहाणक्षत्रियवैश्यशुद्रा.तेक्षां पूर्वो जल्मत श्रेयान अशूद्राणामदुष्टकर्मणामुपनयनं वेदाध्ययनमग्न्याध्येयं फलवन्ति च कर्माणि शुश्रूषा शुदस्येतरेषां वर्णानाम अर्थ. ब्राम्हण, क्षत्रिय, वैश्य आनी शूद्र अशे चार वर्ण आसून तातूंत पयलो वर्ण तातूंत पयलो वर्ण सगळ्यांत क्षेष्ठ आसा. शुद्र सोडून हेर तीनूय वर्णांचीं उपनयन, वेदाध्यायन आनी अग्नाधेय आदी कर्मां फलाक येतात. शुद्रान हेर वर्णांची सेवा करुन पोट भरपाचें आसता.बायल आनी शुद्र हांणी व्रतप्रसंगार भाशण करचें न्हय,अशें बौध्व धर्मसूत्र म्हणटा.तेचबराबर ब्राहाणांक चार वर्णांच्यो,क्षत्रियांक तीन वर्णांच्यो,वैश्यांक दोन वर्णांच्यो बायलो करपाक कसलीच हरकत ना अशें तातूंत सांगलां.शूद्र मात फकत आपल्या स्ववर्णाची बायल करुंक शकता.ब्राहाणान शुद्राचें घरचें अन्न खावचें न्हय, शूद्र बायलेकडेन लग्न जांवचे न्हय, जर एकाद्रो उच्च-वर्णींय शूद्र बायले कडेन लग्न जालो तर ताचें निसंतान जातलें,अशें वसिष्ठान म्हळां.जो ब्राहाण वेदाध्ययन करतकच वेदान्ताचो विचार करीना,तो वंशापरंपरेन शुद्राचे लायकीचो जावन पुजेक अपात थारता.,अशें उशनसंहितेंत म्हळां.शंखस्मतींत चार वर्णांचे सामान्य धर्म सांगून शुद्रांनी आपल्या वयल्या तीनूय वर्णांची सेवा करुन पोट भरना जाल्यार विंगड विंगड कलाप्रकार आनी शिल्पकर्मां करुन आपल्या पोटा- पाणयाची गरज भागोवची, अशें म्हळां.ब्राहाण कितलोय अविदान आसल्यार लेगीत ताका व्हड मानचो , अशें क्षत्रिय मनू म्हण्टा.आपस्तंब, बौधायन हे ब्राहाण सूत्रकार मात अविदान ब्राहाणाची निंदा करतात.पूण मनूउपरांत आयिल्या चडशा स्मतिकारांनी मनूचेंच मत उखलून धरिल्लें दिशटी पडटा.याज्ञवस्क्यान चार वर्णांभितल्ले दिजाचे सगळे संस्कार समंत्रक जवचे.दिजांनी शुद्र बायलेवांगडा लग्न जावचें न्हय, अशें परशरान सांगलां. पूण दास, म्हालो, गोपाल हे शूद्र ताणें भोज्यात्र थारायल्यात. पराशरान गायऋ मंत्र समजनाशिल्या ब्राहाणांची निंदा करुन तांकां शुद्रांपरस अपवित्र मानल्यात. अग्निकार्य, संध्या आनी वेदाध्ययक करपी ब्राहाण शूद्र आशिल्ल्याचें ताणें सांगलां.अत्रीन देव, मुनी, शूद्र, पशू, म्लेच्छ आनी हेर अशे ब्राहाणांचे धा प्रकार सांगल्यात. क्रियाहीन,मूर्ख, धर्मभ्रश्ट आनी निर्दय ब्राहाणांक तो चांडाळ ब्राहाण म्हण्टा. शुद्राक वर्णत्वाक लागून धर्मूय आसपाक जाय, अशें व्यासान सांगता. न्यायकाळार धंघावेल्यानशुद्रांच्यो विंगड विंगड जाती जावपाक लागिल्लो देखीक म्हालो, गोरवां राखणो, कुंभार, वेपारी , माळी, सावकार, कारकून आनी हेर.शूद्र लोक, देवलाच्या काळार चित्र, नत्य, गीत, वाघ ह्या कलांतूय मुखार सरिल्ले. स्मतिकाराच्या वयल्या मतावेल्यान ज्यो कांय गजाली स्पश्ट जातात त्यो अश्यो; 1. वयल्या तीन वर्णांभितर त्या काळार लग्न संबंद आसताले. 2. त्या काळार समाजांत शाकाहार आनी मांसाहार हे दोनूय अहार चलताले 3. धर्मशास्त्रकारांनी क्षत्रिय आनी वैश्य वर्णिंयापरस ब्राहाण आनी शूद्र धर्मीयांच्या आचार धर्माचेंच चड वर्णन केलां.

4. स्मतिवाडम प्रमाण शूद्र आपले परिस्थितींत बदल घडोवन वयर सरिल्लो दिसता.

महाभारतांत चातुर्वण्य हे जल्माचेर आदारुन आसतात, हें मत न्हयकारिल्लें दिसना, तरीय महाभारतकारांची चातूर्ण्याविशींचीं मत मतां खूब उदार आसात, अशें म्हणूं येता.
महाभारताच्या वनपर्वात यक्षाच्या ब्राहाणाविशींच्या प्रस्नाक जाप दितना युधिष्ठिर म्हण्टा- कुल,स्वाध्याय वा ऋत ह्यो गजाली ब्राहाण जावपाक उपेगी पडनात.सदाचारावरवीं ब्राहाण घडटा.चारुय वेद जाणा जाल्लो ब्राहाण दुर्गणांनी जर भरिल्लो आसत, तर ताका शूद्रापरस हीन लेखचो.

भविष्य पुराणांत दुसर्या एका जाग्यार वर्णभेद आनी जातीभेद कत्रिम आशिल्लयाचे सांगून सगळे मनीस समान अधिकाराचे आसात, अशें स्पश्ट म्हळां.

मनू हो तेण्नाच्या लोकांमदल्यान क्षत्रिय आनी वैश्य वर्णांक फावसो मनीस वेंचतालो अशें दिसा, तर सप्तर्षी हे ब्राहाण वर्णाक फाचसो मनीस वेंचताले जावंये ज्या लोकांचो हातूंत आस्पाव जाय नासलो तांकां शूद्र मानताले.

कतयुगाचे सुर्वेक ब्रहादेवान वर्णाविभाग करुन तांचे धर्म सांगले,पून ते धर्म लोकांनी पाळ्ळे ना म्हूण त्रेतायुगांत मनून पर्थून वर्णविभाग केले, अशें वायुपुराणांत म्हळां. मनशांभितर जीं गुणकर्मा दिसून येतात त्याप्रमाण तांकां विंगड विंगड कर्मांत घालचे अशें सांगून आपले विशींचें मत अशें भागवतांत सांगलां.

ब्राहाण संबंदांतल्यान शुद्र बायलेगेर जल्मल्लें भुरगें,ज्मावेल्यान आनी बिजावेल्यान शुद्र आस आसले तरी तप आनी बया कर्माच्या मालवजार जल्मल्या उपरांतच्या सातव्या युगासावन वयल्या वर्णांत वता आनी स्वताच्या वर्णाचो उत्कर्ष करता.सातव्यायुगासावन शुद्र आवय-बापायगेर वर्णाचो उत्कर्ष करता.सातव्या युगासावन शुद्र आवय-बापायचेर जल्मल्लो शूद्र ब्राहाण वर्णांत वता.क्षत्रिय, वैश्य हांकांय होच कायदो लागू जाता.

महाभारताच्या शांतीपर्वांत लेगीत पुण्य जोडपी कार्य केल्यार वयलो वर्ण मेळटा आनी पापकत्यां केल्यार सकयल्या वर्णाची प्राप्ती जाता,अशें म्हळां. भगु ऋषीच्या वचनान वीतहव्य राजा ब्राहाण जाल्याचो उल्लेख महाभारताच्या अनुशासन पर्वांत आयला. आवय-बापूय अज्ञात आशिल्या भुरग्याक जो आपलो पूत म्हूण सांबाळटा,ताचो वर्ण त्या भुरग्याक प्रप्त जाता अशेंय महाभारताच्या अनुशासन पर्वांत सांगलां.

नीच कुलांत जल्म घेवन उच्च कुलांत पाविल्ले जायते ऋषी आसात.व्यास कैवर्त बायलेसावन,पराशर चांडाळ बायले सावन आनी वसिष्ठ गणिकेसावन जल्माक आयिल्लो.महाभाररतांतले ऋष्यशंग, कश्यप वेद,तांड, कप, कक्षीवान, कमठर्दीं ऋषी,यवक्रीत, द्रोण,आयू, मतंग, देत, कप, कक्षीवान, कमठार्दी ऋषी , यवक्रीत, द्रोण, आयू, मतंग, देत, कप,, यवक्रीत, द्रोण, आयू, मतंग, देत, कप,कक्षीवान आयिल्लो. महाभारतांतले ऋष्यशंग,, कशयप, वेद, तांड, कप, कक्षीवान, कमठाद्री ऋषी, यवक्रीत, दोण, आयू, मतंग, देत,दुदप, मात्स्य नीच कुलांत जल्म घेवनय स्वबळार ब्राहाणत्वाक पाविल्ले.विश्वामित्र क्षत्रिय आसून लेगीत ताणें ब्राहाणत्व प्राप्त करुन घेतिल्लें आनी आनी वसिश्ठान ते गजालीक मान्यताय दिल्ली.पुराणकाळांत वर्ण हो कुलावेल्यान थारनासतन गुणांवेल्यान थारताल.

चातुर्णय आनी चातुर्वय(चार वर्गानी वांटिल्लो समाज)हंची बुन्याद श्रम वा कश्ट ह्या गजालींचेर उबारल्या.चातुर्णगय हो वैयक्तितक आसून तातूंत कोणाकूय स्वबळ आनी स्वगुणाच्या मालवजार व्हड पद मेळोवप श्क्य जाता तर चातुर्वण्यांतल्या व्यक्तीक वा मनशांक वर्णमर्यादेची सांखळ तोडपाक मेळना.चातुर्ण्यात आनुवंशिकता आनी जल्मजाती उत्पत्र जातात.हाचे उरफाटें वातुर्वग्यांत जल्मजाती आनी आनुवंशिकता.हांकां म्हत्व आसना. चातुर्णय ल्हान-व्हड, ऊंच –उणाक ह्या गजालीक चड म्हत्व दिता. चतुर्वग्यात हे भेद आसनात.चातुर्वण्याचो उल्लेख ऋग्वेदांतल्या पुरुष सुक्ताच्या धाव्या मंडलांत आयला म्हूण ही वर्णवेवस्था आर्विल्ली म्हणप समा न्हय.पूर्विंल्या मंडलाच्या चातुर्णण्याच्या उल्लेखावेल्यान हीवर्णवेवस्था वेदकळापयलीं सावन अस्तित्वांत आसली जी जल्मजात आसली अशें म्हण्टात. चातुर्वणर्य ऋग्वेद काळार घडपाक लागले आनी यजुर्वेदकाळार पुर्णत्वाक पावले,अशें जाणकार म्हणटात.

विज्ञान आनी चातुर्वण्य

मनू आनी हेर स्मतिकारांनी वंशीक दायज ह्या सिध्दान्ताक म्हत्व दिवन चातुर्ण्याचो पुरस्कार केलो.ह्या सिध्दान्ताप्रमाण बापायचे वा आवयचे गगूण स्वभाव,विसाव्या शतमानांत सर फ्रांसिस गाल्टन हाणें तर असो एक विचार मांडलो की समाजांतल्या दरेक वर्गांतली कर्तबगार कुळां वेचून काडून तांचो मजगतीं ल्न संबंद घडोवन हाडल्यार देशाखातीर कर्तबगार लोकांची पिळगी निर्माण जावं येता.रसो, कार्ल माक्स, लामार्क,कॅमेरार, डरहॅम, डार्विन ह्या विद्रानांनी,तेचपरी समाजवादी आनी पुरोगामी लोकांनी सर फ्रांसिस गाल्टन आनी वंशीक दायजाच्या सिध्दांताक व्हड विरोध केलो.तांच्या ताप्रमाण जल्मापरस शिक्षण, परिस्थिती आनी संस्कार हाचेवरवीं कुळामदली विशमता नश्ट जावं येता. प्राणिशास्त्राच्या सिध्दान्ताप्रमाण जल्मल्या भुरग्यांत कुळाचे गूण येता आसले तरी बापूय भुरग्यांत तशेंच एकाच बापायच्या वेगवेगळ्या भुरग्यांत अंतर पडिल्लें दिसता.इतलेंच न्हय तर जुंवळ्या भांवडांक जर विंगड विंगड परिस्थितींतल्यान वच्चे पडलें, तर तांची दोन वेगवेगळी व्यक्तिमत्वां दिशटी पडटात.कर्तबगार घराण्यांत कर्तबगार मनीस ल्माक येता नी तातूंत परिस्थिती वा शिक्षणाप्रमाण बदल जावंक शकना,अशा तत्वाचेर आदारिल्ली चातुर्वण्य वेवस्थेची बसका तिती बरोबर ना, हें खुबशा देखींवेल्यान दाखोवंक येता.देखीक . वाल्मीको पागप्याचो,व्यास आंकवार आवयचो,कोलंबस आनी शेक्सपियर विणकयाचो, क्रामवेल सोरो तयार करप्याचो, वाशिंग्टन शेतकरयाचो, डेमास्थेनिस हत्यारां पाजप्याचो, सॅक्रेटीस फातर फोडप्यांचो,स्टॅलिन चामाराचो,मुसोलिनी लोखणाच्यो वस्तू घडप्याचो,मल्हारराव होळकर धननगराचो चलो आसलो.सधाचे विज्ञानयुगाचे परिस्थतींत चातुणर्याची कल्पना खंयचेच फार्केंत बसना. तेचपरीसधाच्या युगांत ती वेव्हाराक धरुनूय दिसना. -कों. वि. सं. मं. चानी. विभाग पष्ठवंशी वर्ग स्तनिवर्ग गण कंतक कूळ सायूरीडी चानयो ल्हान वा मध्यम आकाराच्यो आसतात.तांची कूड ल्हान हुंदरायेदी आसता, ती सौंशायेदी लेगीत आसूं येता. चानयेची लांबाय 10 70 सैमी.आसून वजन 6 किग्रॅ. लेगीत आसूं येता. कूड शी नाजूक आसता.त्या मानान दोळे मोटे आनी भायर सरिल्ले आसतात.चानयेचे फाटले पंय बळीश्ट आसून शेंपडी लांब आसता.तिची शेंपडी केंसांचो गोंडो कसो आसता. झाडाचेर रावपी चानयो आपले शेंपडेचो वापर संतोलक (कुडीचो तोल सांबाळपी म्हूण करतात. तांच्या फुडल्या दोनूय पांयांक चार बोटां आनी फाटल्या पांयांक पांच बोटां आसतात फ्लाईग स्कवीरल हे जातीचे चानयेक फुडल्या ते फाटल्या पांयांमदीं एक कातीचो पडडो आसता.चानफाडकार, गणपत- चाफाडकार, कक्ष्मीकांत

चानयो तरेकवार रंगांच्यो आसतात.देखीख- काळसर ताचेर धवे पट्टे,, तांबसर हळडुवो, लेव काफयेचो कोर आदी.चानयेचो रंग तिची जात,सुवात आनी कसल्या तरी उधेगांत गुंतिल्लो आसतात. थंड, वाठारांतल्यो जमनीवयल्यो चानयो शिंयाच्या दिसांनी शीतसुप्तींत वतात.चानयो संवसारांतल्या चडशा चानयो संवसारांतल्या चडशा पूण त्यो आस्ट्रेलिया,सामको धुवाकडलो वाठार,मादागास्कार, न्यूझीलंड,हवाई जुंवे हातूंत सांपडनात. उश्ण कटिबंधांतल्या वाठारांत,खास करुन भारतांत चानयो खूब प्रमाणांत दिसून येतात. तांचे सुमार 40 वंश आनी सुमार 250 वयर जाती आसात.भारतांत चानयांच्यो दोन जाती