तांब्याचें उत्पादन
तांब्याचें उत्पादनतांब्याच्या खनिजाप्रमाण तांबें तयार करपाची पद्दत आसता. 1)गंधक आशिल्लें खनीज (from sulphide ores)ह्या खनिजांत,तांबें चड प्रमाणांत म्हळ्यार 4% वयर आसत जाल्यार तें खनीज कडोवन तांबें काडटात.ह्या खनिजांत 4% परस उणें तांबें आसत जाल्यार जलधातू सोद पद्दतीन (hydrometallurgy तांबें काडटात.[1]
कडोवपाच्यो पद्दतीः(1) खाणींतल्यान काडिल्लें खनीज गिरणींत घालून बारीक पिठो करतात..ह्या पिठयांतली निरुपयोगी माती(gangue) कुशीक काडून,उरिल्ल्या पिठयांत उदक आनी हेर रसायनां घालतात आनी तें वारो दिवन धवळटात.अशें करतकच फेंस येता.नाका आशिल्ली माती (gangue) उदकापोंदा बसता.उदकावयल्या फेंसांतल्या खनिजांत 95% परस चड तांबें आसता.हो खनीज पिठो भट्टेंत भाजले उपरांत (Roasting) तातूंतले आर्सेनिक (arsenic) आनी अँन्टीमनी (Antimony) उडन वता. भाजिल्लें खनीज उपरांत कोळसो आनी रेंव भरसून व्हडले भट्टेंत घालून कडयतात.उपरांत फेर्रस ऑक्सायडाचें मळांत रुपांतर जाता.हो मळ वयर एकठांय जातकच कुशीक काडटात आनी कॉपर सल्फायड आनी फेर्रस सल्फायड हांचें मिश्रण मेळटा.
ह्याच मिश्रणाक मॅट अशें म्हण्टात.हें कडयल्लें मॅट (matte)दुसरे भट्टेंत घालून ताचेर प्रकिया करतात.अशें करतकच काडिल्या तांब्यांतलो सल्फर डायॉक्सायड वायू भायर वता आनि तांबें 98% शुध्द जाता. 2)अ) जलधातू सोद पद्दत(hydrometallurgy -उण्या प्रमाणांत आशिल्ल्या खनिजाची रास (सुमार 1,00,000 टन) सुमार वर्सभर उदकांत भिजोवन दवरतात आनी तातूंत वारो सोडटात(copper sulphate) जाता.कॉपर सल्फेट विरगळ्टा आनी ताचें पाचवें उदक राशीपोंदा पाझरता.तें उदक क्राँकिटाच्या टांकयांनी एकठांय करतात.खनिजाचे राशीचेर पुराय प्रकिया जावंक सुमार एक वर्स लागता.कॉपर सल्फेट विरगळिल्ल्या पाचव्या उदकांत उपरांत पोरणेम लोखण (iron scrap) घालून तांबें वेगळें काडटात.वेगळें काडिल्लें तांबें उपरांत सुकोवन,कडोवन नितळ करतात. ब)गंधक नाशिल्लेम खनीज (from non-sulphide ores)-खनिजाचो बारीक पिठो करुन ताचे वयल्यान उदकाची धार सोडटात.नाका आशिल्ली ल्हव माती (lighter gangue धुवून वता आनी खनिजाचे जडआसा.1928 वर्सा कण पोंदाक बसतात.
हें खनीज उपरांत तापयतात आनी ताचें कॉपर ऑक्सायड तयार जाता.हे कॉपर ऑक्सायड,कोळसो आनी हेर रसायनां वांगडा भरसून खोर्नांत तापयतकीच ताचें तांबें जाता.उदकापोंदाक बशिल्ल्या जड खनिजांतल्यान तांबें काडपाची आनीक एक पद्दत आसा.हें पद्दतींत जड खनिज पातळ सल्फुरीक आम्लांत (diluted sulphuric acid) विरगळायतात आनी इलॅक्ट्रोलिसिस करुन वा लोखणाचो पिठो घालून तांबेम काडटात. अशे पद्दतींनी तयार केल्ले तांबें शुध्द नासता.ते खातीर तें इलॅक्ट्रोलिसीस करुन वा लोखणाचो पिठो घालून तांबें काडटात. भारतीय उद्देग 1924 वर्सा तांबें तयार करपाखातीर भारतांत इंडियन कॉपर कॉर्पोरेशन लिमिटेड ही संस्था स्थापन जाली.हे संस्थेचो माऊभांडर (सिंगभूम) हांगा कारखानो ह्या कारखान्यांतल्यान तांब्याच्या उत्पादनाक सुरवात जाली.सप्टेंबर 1972 वर्सा हो कारखानो हिंदुस्थान कॉपर लिमिटेडचे सुवादीन करप जालो.ही संस्था 1967 वर्सा कलकत्ता हांगां स्थापन जाली.हे संस्थेवतीन खेत्री कॉपर प्रॉजॅक्ट.इंडियन कॉपर कॉम्लॅक्स,राखा कॉपर प्रॉजॅक्ट,अगिनगुंडाला लॅड-कॉपर प्रॉजॅक्ट ,,दरिबा कॉपर प्रॉजॅक्ट आनी माळंजखंड कॉपर प्रॉजॅक्ट हे प्रकल्प सुरु आसात. अशे तरेचे व्हड कारखाने आसात.
खेत्री प्रकल्प फ्रान्स आनी फिनलंड ह्या देशांच्या आदारान उबारला.ह्या प्रकल्पाची उत्पादान क्षमताय 31,000 टन तांबें तयार करपाइतली आसा.इंडियन कॉपर कॉम्पॅलक्साचे वतीन बिहारांतल्या घाटसीला हांगा उत्पादान सुरु आसा.ह्या कारखान्याची उत्पादन क्षमताय 13,000 टन आसून ती 20,000 टनांमेरेन वाडोवपाची आसा.राखा कॉपर प्रॉजॅक्ट हो बिहारांत प्रॉजॅक्ट,अगिनगुंडाला लॅड –कॉपर प्रॉजॅक्ट आंध्र प्रदेशांत,दरिबा कॉपर प्रॉजॅक्ट राजस्थानांत आसून माळंजखंड कॉपर प्रॉजॅक्ट हो मध्य प्रदेशांत आसा. इ.स 1939 मेरेन भारतांतल्यान कांशें,पितूळ आनी तांबें हांच्या भायर उडोवपाच्या म्हालाची निर्यात जाताली.पूण उपरांत ताचे पासून आनी कलकत्ता हांगा दुय्यम तांबें देशांतूच तयार जावपाक लागलें.मुंबय आनी कलकत्ता हांगा .भारतांतल्या तांब्याच्या वापराभितर सुमार 45%-50% तांबें विद्युत उद्देगांनी,सुमार 12% तांबें विंगड विंगड मिश्रधातू तयार करपाखातीर आणि उरिल्लें तामबें हेर उद्देगांनी वापरप जाता.एप्रिल 1990 मेरेन भारतांत 50,60,425 मॅट्रीक टन तांबें तांबें करपाचे कारखाने नात.पूण तांब्याच्यो वस्तू करपाचे उद्देग आसात.ह्या उद्देगांनी तांब्याचीण आनी पितूळचीं आयदना,दिवल्यो,आणि हेर सोबेच्यो वस्तू तयार करपाचो वावर चलता.गोंयांत दिवचले तयार करतात त्या दिवल्याक खूभ मागणी आसता. -प्रा.प्रेमानंद गो ..फडते पुरक नोंद .फडते पुरक नोंद ताम्रपाशाणयुग