तार्तर

तार्तर (तातर, तातार, तार्तार) मध्य आशियेंतली एक मध्ययुगांतली हेडगी जमात, उदेंत मंगोलिया आनी अस्तंत मँचुरियांतल्यान आयिल्ल्या तार्तरांच्या पंगडांनी चंगीझखानाच्या नातवाच्या फुडारपणाखाल 1236त हंगेरींत प्रवेश घेवन उदेंत युरोपाचो चडसो वाठार व्यापलो. ताका इतिहासांत गोल्डन होर्ड अशेम नांव आसा. तांणी हाताशिल्ल्या युरेशियेच्या वाठाराक तार्तरी वा तातरी म्हण्टाले.

हो वाठार 35 सें उत्तर ते 55 सें उत्तर हे मजगती अस्तंतेक रशियेच्या मुखेल शारांसावन उदेंतेक पॅसिफिककामेरेन पातळिल्लो. चवदाव्या शेंकड्यांत तार्तरांनी सुन्नी मुसलमान पंथ आपणायलो. चंगीझखानाचें साम्राज्य सोंपतकच युरोपीय तार्तरी ल्हान वा व्हड तार्तरी म्हळ्यार गोल्डन होर्डच्या ताब्यांतलो प्रदेश आनी आशियाई तार्तरी वा व्हडलो तार्तरी म्हळ्यार सायबेरीया आनी मध्य आशिया अशे वळखतात. निमाणें ल्हान तार्तरी हें नांव क्रिमियाच्या तार्तर लोकांनी लाकूड. मात्तिकाशिल्प, कपडे, धातू हांचे कलाकुसरीखातीर आनी वेपाराखातीर नामना जोडिल्ली. अठराव्या आनी एकुणिसाव्या शेंकडयामत तांणी रशियन साम्राज्यांत म्हत्वाची. सुवात मेळयली. चडशे तार्तर लोक रशियेंत रावतात. ते ज्या प्रदेशांत रावतात, ते सुवातीक तातरिया वा तातरस्तान अशें म्हण्टात.

चडशा तार्तरांनी ब्राँझ युगापयलीं वोल्गा देगणांत वस्ती केली. धाव्या ते तेराव्या शेंकडयामेरेन थंय ब्यूल्गारांचें राज्य आशिल्लें राज्य आशिल्लें. फुडें सोळाव्या शेंकडयामेरेन मंगोलांचो शेक आशिल्लो. 1552त रशियेच्या आयवान (इवान द टॅरिबल) चवथो हाणें हो प्रदेश जिखलो. 1920 त तार्तर स्वायत्त प्रजासत्ताक तयार जालें. हो वाठार चडसो सपाट.ताच्या उस्तंत भागांतल्यान व्होल्गा न्हंय, उत्तर-दक्षिण दिशेन व्हांवत वता आनी तिची सगल्यांत व्हडली उपन्हंय कामा ही चडशा भागांतल्यान उदेंत-अस्तंत दिशेवटेन वता. व्होल्गाचे अस्तंतेकडलो वाठार 235 मी. मेरेन आनी उदेंतकडलो वाठार उरल दोंगराचेम तेंगशेकडेन ऊंच जायत वता; आग्नेयेकडेन तो बुगुल्मा-बेल्यिब्ये वाठाराकडेन 343 मीं. मेरेन चडत वता. व्ह्याट्का, स्व्हीयाग आनी ब्येलाया ह्यो कामाच आसात.

चडसो सगळो वाठार स्टॅप शेतां आनी रान विभागांत आसा. सुमार 17% वाठारांत रानाम आसात. खनीज तेलां, उद्देग धंदे आनी शेतकाम हांचेर थंयची अर्थवेवस्था आसदारुन आसा. 1943त तेलाची पयली बांय मारतकच उद्देग धंद्यांची नेटान वाड जाली. आल्मित्येफ्स्क सावन उदेंतेकडेन आनी अस्तंतेकडेन तेलगळ वतात. मिन्मीबायेव्हो नगरांत सैमीक वायूचें उत्पादन जात. अस्फाल्ट, जिप्सम. अँलॅबॅस्टर, फ्लोरिडीन, फॉस्फोरायट, गंधक, तांबें आनी चुनखडी, लिग्नायट आनी पीट हीम खनिजां ल्हान-व्हड प्रमाणांत सांपडटात. कझॅन आनी मेंडेल्येफदस्क हीं रसायनी उद्देगांची केंद्रां आसात. व्होल्गा देगेवयल्या कॅझॅन, झिल्येनडॉल्स्क, चीस्तॉपल शारांनी शेतकामाचीं अवजारा, वैजकी उपकरणां, घडयाळी, टंकलेखन यंत्रां हांचे अभियांत्रिकी कारखाने आसात. ममादिशाक कागदाचे उद्देग आसात.

शेती उत्पादनांत गंव, मको, बार्ली, कड्डणां, बटाट, सफरचंदां, भाजीपालो आनी हेर फळां हांचोआसपाव जाता. पोसप आनी म्होंवा चे मूस पोसप हे थंयचे म्हत्वाचे उद्देग. लाकूड बांदकाम साहित्य, कापड, अन्न, वाहनां, कानडी कमोवप, हे उद्देग थंय वाडत आसात. कझॅन राजधानीखेरीज बुगुल्मा.आल्मित्येफ्सक, चीस्तॉपल, झिल्येन डॉल्स्क, यिलाबूगा, आग्रिस हीं थंयची मुखेल शारां. तार्तर ही थंयची भास.