भारतांतले रानप्रकार

भारतील रानप्रकारां खुबशी विविधताय दिसून येता. पूण लोकसंख्येच्या प्रभावाक लागून ही रानां फक्त कांय दोंगराळ वाठार आनी हलके प्रतीचे जमनीचेरच तिगून उरिल्लीं आसात. हांगाच्या वट्ट वनक्षेत्राचो आवांठ सुमार 747.2 लक्ष हेक्टर आसून तातुंतली फक्त 400 हेक्टर सुवातेर रानांनी व्यापिल्लो आसा. भारतीय रानांचें वर्गीकरण जलवायुमान आनी चड करून पावस हाचे परिस्थिती प्रमाण केल्लें आसा.

हे रानांप्रकार अशें

1) विषुववृत्तीय संदा पाचवी पावसाळीं रानां - अस्तंत घाट, ईशान्य भारतांतले दोंगराळ वाठार, अंदमान अनी निकोबार जुंवे ह्या वाठारांत हीं रानां मेळटात. हांगाचो सरसरी पावस 2500 मिमी. परस चड आसता. ह्या रानांनी शिसू, एबनी, रक्तचंदन, गर्जन, नागचाफो, चाफो, रबर आदी म्हत्वाची वनस्पती दिश्टी पडटा.

2) विषुवृतीय अर्दसदांपाचवी उरपी रानां - हीं रानां सादारणपणान 1900 ते 2500 मिमी. पावसाच्या वाठारात मेळटात. महाराष्ट्रांत कोल्हापूर, सातारा, रायगड आनी पुणे जिल्हांतल्या घाटा माथ्या वयल्या विशिश्ट वाठारांत (महाबळेश्र्वर, माथेरान, आंबोली, भीमाशंकर) हो रानां प्रकारात दिश्टी पडटा. ह्या रानांत जांभळां, नाणो, हिरडो, अंजनी, आंबो, पणस हीं म्हत्वाची रामां आसात.

3) विषुवृत्तीय पानझडी रानां - सुमार 1250 ते 1900 मिमी. पावसाच्या वाठारांत हीं रानां मेळटात. रानाचो हो प्रकार उदेंतेकडलो प्रदेश, उत्तराकडलो तराईचो भाग, मध्य भारत आनी उदेंतेकडलो कांय वाठार हांगा हो रानप्रकार दिश्टी पडटा. हातूंत मध्य आनी अस्तंत भारतांत सागवान आनी उदेंत तशेंच उत्तर भागांत साल हे नामनेचे आनी मोलादीक रुख मेळटात. ते भायर बेहडा, शिसू, धावडो, बिबळो, सुर्या, नाणो, हिरडो, हेद, जांभळ ह्या हेर मुखेल जाती आसून कोंडो आनी हेर तरेचीं झोपां आनी वखदी वनस्पतूय हांगा वाडटा.

4) विषुववृत्तीय सुकीं पानझडी रानां - महाराष्ट्र, मध्य प्रदेशाचो खुबसो वाठार, उत्तर प्रदेश, ओरिसा, अस्तंत, बंगाल, बिहार, कर्नाटका, तमिळनाडू, राजस्थान आनी गुजरात हांगाच्या सुमार 750-1250 मिमी. पावसाच्या वाठारांत हीं रानां मेळटात. हांगा सागवान, साल, मिमी. पावसाच्या वाठारांत हीं रानां मेळटात. हांगा सागवान, साल, हिवर, शिरीश, सालई, बाभूळ, अंजन, मोह, तेंडू ह्यो हांगाच्यो कांय मूखेल झाडाच्यो जाती आसात.

5) विषुववृत्तीय कांटेरी रानां - 750 मिमी. परस उणो आशिल्या पावसाच्या वाठारांत चडकरुन राजस्थान, गुजरात, महाराष्ट्र, मध्य आनी दक्षिण भारत हांगा हीं रानां मेळटात. ह्या रानांत चडकरुन बाभळ, बोर, हिवर, शिंदी, गराडी, चारोळी, चंदन, घायपात, पळस, नागफणो आदींचो हातूंत आस्पाव जाता.

6) समशीतोश्णीय रानां - हो प्रकार हिमालयांत मेळटा. हातूंत समशीतोश्ण शुश्क आनी आल्पायन हे तीन उपप्रकार आसात. हिमालंयाच्या सगळ्यांत भायल्या रांकांच्या वाठारांत पयलो उप्रकार दिसता. हातींत ओक, अक्रोड, चेस्टनट, लॉरेल, आनी मॅपेल; चड उंचायेच्या वाठारांत तशेंच उत्तरेकडल्या रांकांत देवदास, स्प्रूस आनी फर जाल्यार अती उंच वाठारांत भूर्ज, फर, जूनिपर आनी होडोडेड्रॅन हे जातीचीं मेळटात. ह्या मुखेल रानांप्रकारांभायर दक्षिणेंत निलगिरी आनी तमिळनाडूंतल्या पळणी दोंगुल्ल्यां वयली शोला रानां, शिलाँग आनी आसामच्या उत्तरेकडल्या भागांत मेळपी दोंगरी उपोश्ण कटिबंधीय पावसाळीं रानां, गंगा, ब्रह्रापुत्रा आनी हेर न्हंयांच्या मुखावयलीं कच्छ रामां अशें कांय खाशेले वनस्पती समुयाद आशिल्ले रानांचे प्रकारय भारतांत मर्यादित क्षेत्रांत मेळटात. महाराष्ट्रांत ल्हान विस्ताराचीं कच्छ रानां ठाणें, रायगड, रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग ह्या जिल्हांत मेळटात.

गोंयांत कर्नाटका वटेनच्यान ईशान्य आनी आग्नेय वटेन पाचविंचार उरपी रानां आसा. हीं रानां काणकोण, सागें आनी सत्तरी ह्या तालुक्यांनी पातळ्यांत. गोंयच्या पेडणें, दिवचल, फोंडें, केपें ह्या तालुक्यांनीय कुडक्या कुडक्यांनी रानां वाडल्यांत. हीं डेसिड्यूअसर प्रकारची म्हळ्यार पानां झडपी रुखाची रानां आसात. ह्या रानांतल्यान नाणो, किनळ, जांब, शिसव, हेद, घोटक हे रुख दिश्टी पडटात. घराच्या मदेराक आनी फर्निचराक ह्या रुखाचे लांकूड उपेगाचें असा. ते भायर शिरस, शिवण, बेल, कवठ, चार, कुडो,खैर, हिरडो,असली वखदी आनी वेपारा खातीर उपेगी आशिल्लीं झाडां हांगा वाडटात उपेग  : वत, वारो आनी धूप हांच्या अतिरेकी प्रभावापसू धर्तरेचें करप आनी धर्तरेवयले सगळे तरेचे जीवसुश्टीक मानवता अशें पर्यावरण निर्माण करप असो रानांचो दोट्टी उपेग जाता. जमनी वयल्या झाडांभायर हेर अन्न दुर्मीळ आशिल्ल्यान जायते प्राणी रानांचो फक्त आसरो म्हूण उपेग करतात. समशितोश्ण रानांत वाऱ्या वांगडाच पक्षी झाडाच्या बियांचे वितरण करतात आनी कीटक पराग सिंचनाक आदात करतात. रानांत उजवाड संश्र्लेशणाचो वेग उच्च आसून ताचो जैव मालिकेच्या रुपांत वनस्पती आनी मोनजात जीण ह्या दोंगांयचेर परिणाम घडून येता. संयुक्त राश्ट्रांच्या अन्न आनी शेती संघटनेचे व्याख्ये प्रमाण रानांत रुखांचो चड आस्पाव आसता आनी तातूंत लांकूड तशेंच हेर रान उत्पादनाचे निर्मणेची तांक आसता.

तेचपरी जलवायुमान आनी उदकाचें नियमन तशेंच हेर वातावरण प्राभावित करपाची आनी तानवटी जनावरांक राखण दिवपाची तांक आसता. मनशाचे जिणेंत रानांचो म्हत्वाचो आदार जाता. सैमाचीं संतुळां राखून रानां मानवी जिणेक थीरपण प्राप्त करून दितात. रानांक लागून थळाव्या जलवायुमानाचेर परिणाम जाता. गिमा दिसांनी हो रानांचो वाठार थंड आनी थंड काळांत हो वाठार उबदार जाता. रानांतल्या झाडांची दाटसाण आनी थंयच्यां झाडांच्या पानांची रचणूक ह्या प्रमाण उण्या अदीक प्रमाणांत हो फरक घडटा. रानां वाठारांतले जमनीक दिसाची सुर्याचे उश्णते पसून राखण मेळटा आनी रातच्या वेळार झाडांच्या आच्छादनाक लागून ही जमीन उकत्या मळा वयल्या जमनी प्रमाण बेगीन थंड जायना. ताकालागून रानां वाठारांत हवेचें आनी जमनीचें चडांत चड तापमान उक्त्या भूंय भागांपरस कमी आनी उण्यांत उणें तापमान उक्ते जमनीपरस चड आसता. चक्रवाती पावस हो वातावरणीय घटकांचेर उणावाक लागून ताचेर परिणाम जायना. पूण रानांच्या वाठारांत प्रवाही कुपांचे वाटेंत आडमेळीं येवन तशेंच थंयच्या झाडामाथ्या वयल्या असमतोल पृश्ठभागाचो कुपांचेर गतकीय परिणाम जावन आनी कुपांच्या प्रवाहाची उंचाय वाडून पावस सहजतायेन पडटा. देखूनच लागसारच्या रान नाशिल्ल्या वाठारा परस रानांच्या वाठारांत पावस पडपाची चड शक्यता आसता. तशेंच हवेंतल्या आर्द्रतेरय रानांचो प्रभाव आसता.

रानांवाठारांतल्या उदकांतलें बाश्पीभवन थंयच्या आच्छादनाक लागून उणें जाता आनी अशें तरेंन रानांच्या वाठारांत, हवेंत आनी जमनींत ओलसाण चड आसता. रानांत आशिल्ले झाडीक लागूनय ह्या वाठारांत व्हावपी वाऱ्याचेर खाशेले परिणाम जातात. चड दाट झाडा आशिल्ल्या वाठारांत वाऱ्याचो वेग एकदम 10 % ते 60 % उणो आसता. रानांवाठाराच्या आड आशिल्ल्या शेताच्यापिकाकूय ह्या वाऱ्यापासून बरी राखण मेळटा. तशेंच एकसारक्या वाऱ्याकलागून मातयेचे कण हवेंत उडनधुळीच्यो वावटळी येवप आनी जमनीची धूप जावन ह्यो क्रिया झाडी आशिल्ल्या रानवाठाराक लागून बंद जातात. तशेंच वादळां आनी चक्रीवादळां हांचेपसून वनाकलागून परिणामकारक राखण मेळटा.

रानाचो पर्यावरणाचो जायतो परिणाम जाता. हातूंत उदका नियमनाचेर जावपी परिणाम म्हत्वाचो आसा. झाडां आशिल्ल्या भूभागाचेर पडपी पावसाचें उदक एकदम जमनीचेर पडनासताना पानार, ताळयेर, कांडार आनी मागीर तें ल्हव ल्हव जमनींत मुरता. मुळां हें उदक शोशून घेतात ताकालागून उदकाच्या वेगाचेर नियंत्रण उरता आनी मातयेर ताचो प्रतिकूल परिणाम जायना.

हें उदक जमनिच्या सच्छिद्र वाटांवरवीं थंड आनी नितळ झऱ्याच्या आनी व्हाळाच्या रूपान जमनीच्या भायर येता आनी तें खूब काळ तिगून उरता. हाच्या उरफाटें झाडां नाशिल्ल्या वाठारांत पावसाचें उदक व्हांवत वता आसतना वांगडा मातीय उदका वांगडा व्हांवन व्हरता. भारतांत दर वर्सां सुमार 500 कोटी टन माती अशें तरेन व्हांवन वता. ताका लागून जलविधुत् जाता. आनी शिंपणावळ प्रकल्पावरवीं व्हड गुंतवणूक करून तयार केल्ल्या जलाशयांत भरपूर गाळ साचून थंयची उदक सांठोवपाची तांक उणी सैम निर्मीत जायत्यो वनस्पती आनी मोनजात हांचें अस्तित्व फक्त रानाचेंरच पातयेवन आसता अशो वनस्पती, सुकर्णी, किडी आनी हांचें आश्रयस्थान म्हणू रानाक म्हत्वाची सुवात आसा. रानांचो विध्वंस जावन तांचें सैमीक निवासस्थान नाजा ल्ल्यान जायत्या रानवटी पशुपक्षांच्यो जाची भूंय तळावयल्यान निर्वंश जाल्ल्यो आसता. बरी राखण मेळिल्ल्या रानांत वनस्पत, मोनजात हांकां आलशिरो मेळटाच, तेचवांगडा ह्या वाठारांतल्यो रमणीय सैमीक देखाव, शांतता आनी विसवांचें थळ मेळटा. तशेंच ह्या सैमीक जिवांच्या शास्त्रीय अभ्यासाक आनी संशोधनाक वाव मेळटा. तेखातीरच जायत्या देंशांत निसर्गोधानां, अभयारण्यां, वनोधानां आनी राश्ट्रीय उधानां म्हणून वेंचीक रानां राखून दवरिल्लीं आसात.

रानांचें आनी आदिवासाचें जाल्यार खूब पोरनें नातें आसा. रानांच्या सैमीक पर्यावरणा कडेन समरस जाल्लया आदिवासींची एक खास अशी संस्कृती आसता. अर्थीक नदरेन सगळ्यांत म्हत्वाचें रानांचें उत्पन म्हळ्यार लांकूड. रानांत सामकें मोव हलकें लांकूड तशेंच सामकें घट्ट आनी सामकें मोव आनी हलके प्रकारय मेळटात, भारतांतल्या रानांत सागवान, बिबळो, चंदन, धावडो, हेदी, सायल, सांवर, ओक, देवदार, स्प्रुस, हिकार आदी प्रकार चड मेळटात. अशा जायत्या झाडां पासून मेळपी लांकडाक इमारती, जहाजां, रेल्वे वाघीणी, पूल, फर्नीचर, लांकडी पिपां, रेल्वेमार्गाचे तळपाट, बंदरां आनी धक्क्या खातीर वापरपाचे टेकू, अवजारां, लांकडी पेटयो, खेळाचें साहित्य, चित्रचौकटी, पेन्सिली आदी जायत्या सादारण आनी खास उपेगा खातीर एकसारकी मागणी आसता. मूळ लांकडा भायर प्लायवुड, घट्ट फळे ह्या सारके लांकडाचेर प्रक्रिया करुन तयार केल्ले लांकडाचे दुय्यम प्रकारय हालीं व्हड प्रमाणांत वापरांत आसात.काय खाशेल्या जातीच्या लांकडाचो लगदो रॅयॉन आनी कागद हांचे निर्मती खातीर वापरांत आसा. लांकडाच्या घटकाचो प्लास्टीकच्यो वस्तू तयार करपाखातीर उपेग जाता. विकसनशिल देशांतल्या लांकडाच्या उत्पादनाचो खूब व्हड भाग हो इंधनाखातीर वापरांत आसा. भारतासयत जायत्या देशांत लांकडा पासून लोणारी कोळसो तयार करपाचे उधेग व्हड प्रमाणार चलतात. पानांत खावपाचो कात हो पदार्थ खैराच्या लांकडा पासून तयार करतात.

लांकडा पासून हेर खाशेलीं अशीं रसायनां अर्क आनी हेर उधेगीक पदार्थ मेळटात. रानांतल्यान विशिश्ट पानां, मुळां, फळां ह्या रुपांतूय मनशाक जायत्या खावपा जिनसांची पुरवण जाता. तेंभायर जनावरांची खावड, खावपाचीं आनी हेर तेलां, वासाळ आनी वखदी द्रव्यां, म्होंव, रेशीम, रबर, सुतापसून मेळपी दोरी आनी हेर पदार्थ, रोझिनां, गोम, लाख, विडयो वळपाची पानां, शिंगां आनी टॅनिनां अशा जायत्या प्रकारचीं उत्पादनां कांडूक येतात. रानांत जीं वेगवेगळीं कामां करतात ताका व्हड प्रमाणांत मनीसबळ लागता. तांकांलागून रोजगारी उपलब्ध करून दिवपाचें रान हें एक बरें आनी उत्पादक अशें साधन थारता. भारतांतल्या वनांचें वट्ट क्षेत्र सुमार 7.5 कोटी हेक्टर म्हळ्यार वट्ट भूंये भागाच्या सुमार 23 % इतलें आसलें तरी वाक्षाच्छादीत रानभूंयेचे प्रमाण उणें आसा आनी वेगवेगळ्या राज्यांत आनी प्रदेशांत ह्या रानक्षेत्राचें वितरण एक सारक्या स्वरुपाचें ना. वट्ट रानक्षेत्रांचें प्रमाण आनी दर मनशा फाटलें रानक्षेत्र हाची क्रमवारी लायल्यार देशांतल्या पयल्या धा क्रमांकाची राज्यां अशीं आसात

वट्ट वनक्षेत्र

1. मध्य प्रदेश
2. महाराष्ट्र
3. आंध्र प्रदेश
4. ओरिसा
5. अरुणाचल प्रदेश
6. उत्तर प्रदेश
7. कर्नाटक
8. राजस्थान
9. आसाम
10. बिहार

भुगोलीक क्षेत्राकडे रानक्षेत्राचें प्रमाण

1. अंदमान निकोबार
2. मिझोराम
3. मणिपूर
4. अरुणाचल प्रदेश
5. त्रिपुरा
6. मेघालय
7. दाद्रा नगर हवेली
8. आसाम
9. ओरिसा
10. हिमाचल प्रदेश

दरडोई रानक्षेत्र

1. अरुणाचल प्रदेश
2. अंदमान निकोबार
3. मिझोराम
4. मणिपूर
5. सिक्कीम
6. मेघालय
7. हिमाचल प्रदेश
8. नागालँड
9. जम्मू काशमीर
10. त्रिपुरा

रानांचेर आदारिल्ले उद्देग

पुविल्ल्या काळांत मनशाक सगळ्यो गरजेच्यो वस्तू रानांतल्यान मेळटाल्यो. कारखान्यांखातीर कच्चो माल म्हणू रानउत्पादनाचो आजय व्हड प्रमाणाचेर उपेग जाता.