रामचरितमानस

रामचरितमानस रामायाणाचेर आदारिल्लें एक म्हाकाव्य. गोस्वामी तुलसी हाणें तें अवधी भाशेंत बरयलां. रामायण, तुलसीरामायण वा चौपार्इ रामायण ह्या नांवान ताची नामना आसा. पूण रामचरितमानस ह्या नांवानूच ताची चड वळख आसा. कवीन हें काव्य चडशें चौपायांत रचलां. पूण तातूंत अदीं-मदीं दोहा, सोरठा, हरिगीतिका, त्रिभंगी, तोटक, तोमर, भूजंगप्रयात, नागस्वरुपिणी आनी छंद मेळटात. हातूंत सात कांडां आसात आनी दर एका कांडाचे सुरवेक संस्कृत श्र्लोक आसा. उत्तर कांडाच्या निमाणें दोन संस्कृत श्र्लोक आसात. कांय कांडां मदीं संस्कृत स्तोत्रां आसात. कांडाचो अनुक्रम वाल्मीकीक अनुसरुनच आसा. फकत ताणें झूजकांडाक लंकाकांड म्हळां. रामतरीतमानस बरोवंक कवीन जरी वाल्मीकी रामायणाचो मूळ आदार घेतलो तरी ताणें रामकथा, जायतीं पुराणां आनी निगमागम हातूंतल्यान जशी बरी दिसता तशी घेतल्या. ताका लागून हातुंतली रामकथा वाल्मीकीचे रामकथे परस वेगळी आसा. तुलसीदासान अध्यात्म रामायणाचीच संवाद ददत घेतल्या. हो सवांद तीन उलोवपी आनी आयकुपी हांचे मदलो आसा. रामकथा ही शिवान उमा आनी भुशुंडी हांकां सांगल्या. भुशुंडीन गरुडाक सांगल्या आनी याज्ञवल्क्यान भरव्दाजाक सांगली. पूण जायते कडेन तुलसीदासान अध्यात्मरामायणाकडे मतभेद दाखयला. रामचरितांत कवीन आपणायल्ली कथा कलापूर्ण रितीन घडोवन आनी जाय थंय तिच्यांत बदल घडोवन एक बेस बरो उत्कर्श सादला. तुलसीदासान महाभारत आनी जायतीं पुराणां हातूंत जंय जंय रामकथा मेळ्ळ्यो थंयच्यान कांय अंश घेतला. राघुवंश, प्रसन्नराघव, हनुमन्नाटक हातूंतल्यानय तुलसीदासान जायती म्हायती मेळयल्या. ताणें ब्रह्रा, विष्णु, महेशापरसय रामाक उंचेली सुवांत द्ल्या. रामचरितांत ताणें इतिहास भक्ती, आनी प्रेरणा हांचो मेळ घडोवन हाडला.

तुलसीदासान रामकथेक आपले प्रतिभेन उंचेली सुवात दिल्या, तिका नवरसांनी समृध्द केल्या, गुणांनी सोबयल्या आनी अलंकारांनी नटयल्ली आसा. हे कथेंतली तुलसीदासाची रसनिर्मीतीय उल्लेख करपासारकी आसा. रामसीतेन पयले भेटेचो प्रसंग मांडून ताणें श्रृंगार रसाक बेसबरो आळयला. वीररसाचें वर्णनय हांगा जायतेकडेन आयलां. ताचीं व्यक्तिचित्रणां उदात्त आसात. तशेंच सहानुभुतीपूर्ण अशीं आसात. रामाक वनवासाक धाडपाचो दोश सहसा कैकेयीक दितात. पूण तुलसीदासाच्या मतान मंथरेची बुध्दी सरस्वतीन भ्रश्ट केल्ली. देवान आपल्या उधेशाखातीर तिका नीच दाखयली. तुलसीदासाच्या मतान रावण हो रामाचो विरोधी भक्त. ताच्या मतान ताणें सीतेचें हरण केलें तें तिचेर भाळून वा मनांत विशयवासना धरुन न्हय, जाल्यार ताका रामाच्या हातांतल्यान मरण मेळोवन हो भवसागर पार करपाचो आशिल्लो. दुस्मानपण केलेबगर रामाच्या हातांतल्यान आपल्याक मरण येवचें ना हें खबर आशिल्ल्यान ताणें हो वांकडो मार्ग धरलो. तशेंच ताणें रामाच्या सगळ्या भावांत भरताची रामभक्ती व्हड मानल्या. सीतेचें चरित्र वर्णन करताना ताणें तिचो जगदंबा म्हणून उल्लेख केल्लो आसा. रामचरित मानसांत ताणें रामाक केल्लें सीतात्यागाचें वर्णन घेंवक ना. तुलसीदासान रामराज्याचें वर्णन करुन तितल्यारच आपलो ग्रंथ पुराय केला. रामचरितमानसाचो उत्तर भारतांत खूब प्रसार जालो. घराघरांनी ताचे पाठ जावंक लागले.तुलसीदासान आपल्या काव्यांत भक्तीरस आळयल्लयान तातुंतल्या काव्यगुणांनी रसिकजनांच्या चित्ताक भुलोवणी घाली. रामचरितमानस हें गेय काव्य आशिल्ल्यान जांयत्या गायकांनी रामायणमंडळ्यो स्थापन केल्यो. हे पंगड गांवागांवानी फिरुक मानसाचें गायन करुन लोकांचे मनोरंजन कराताल्यो. तुलसीदासान हातूंत अवधी हे विशयानुरुप भाशेचो प्रयोग केल्ल्यान हो ग्रंथ सोबीत आनी मनोहर असो जाला. तुलसीदासाच्या काळासावनच रामचरितमानसाचें नाट्यरुपांत प्रयोग जाताले. आजून लेगीत रामलिलेच्या उत्सवांतलीं सगळीं पात्रां तुलसीदासाचेच संवाद म्हणटात.

तुलसीदासान रामचरितमानसांत भक्तीक चड म्हत्व दिल्लें आसा. हातूंत ताणें समाजाचें चित्र विचलित करुक नाका आशिल्ल्या मार्गान व्हरपी मतांचें आनी पंथाचें खंडन केलां. ताणें सज्जनाचें स्वरुप विशद केलें आनी दुर्जनाचें स्वरुप उकतें केलें. मनशाचो आचार कसो आसचो, मनशांमनशांमदले संबंद कशे आसचे, ल्हानांनी व्हडांकडेन आनी व्हडांनी ल्हानांकडे कशें वागचें, समाज वेवस्था आनी राजवेवस्था कशी आसची तशेंच मनशाचें श्रेय आनी प्रेय खंयचें ह्या सगळ्या गजालिंचें दिगदर्शन रामचरितमानसांत केल्लें आसा. धर्म खंयचो आनी हें फकत ताणें दोन वळींत सांगलां परहित सरिस धरम नहिं भार्इ पर पीडा सम नहिं अधमार्इ ll अर्थ: दुसऱ्याचें कल्याण करप ह्या सारको धर्म आनी दुसऱ्याक पिडप ह्या सारको अधर्म ना.