वाग

देवनागरी

Romi

आशिया खंडांतल्या फेलिडे ह्या मार्जार कुळआंतलो सगळ्यांत व्हड आनी बळिश्ट प्राणी. पृश्ठवंशी विभागांतलो हो प्राणी स्तनिवर्गांत मोडटा. ताचो गण कारनिवोरा आनी कूळ फेलिडे. ताचें शास्त्रीय नांव पँथेरा टायग्रीस.

Tiger with facial marking: Ranthambore, India.

वाग हो प्राणी शींवाभशेनूच बळीश्ट. पूण शींवापरस तो खूब धूर्त, चपळ आनी क्रूर. वाग हें डरकाळी फोडपी माजर. पूण ताची डरकाळी शींवापरस खूब कमी. ताचो आस्पाव निशाचर प्राण्यांत जाता आसलो तरी वाग दिसाचो शितळ सुवातेर विसव घेतना खूब कडेन दिश्टी पडटा. चडशा वागांची केंसाळ कात तांबशी हळदुवसार आसून तिचेर काळे पटे आसतात. गळो, पोट आनी पांयांच्या भितरलो फर धवो आसता. फकत रेवा वाठारांत सांपडपी वाग धवसो आसून ताचेर तपकिरी रंगाचे पटे आसतात. वागाचे दोळे निळशे आसून, नेक आनी पांयांचीं तळटां गुलाबीशीं आसतात. ताका आयाळ नासता. पूण जाण्ट्या वागाक कानसुलाचेर लांब केंस आसता. ताचे कान भायले वटेन काळे आसून तांचेर धवे थिपके आसतात. अशा रंगाचे कातीक लागून ताका उजवाडांत आनी सावळेंत सैमीक राखण (natural camouflage) मेळटा. सादारणपणान वागाची लांबाय कपल ते शेंपडेच्या पोंतामेरेन २६० - २९० सेंमी. इतली आसता. ताच्या सांगाड्याची रचणूक खाशेले पद्दतीन जाल्ली आसून तो फाटल्या मांसाळ भागांक उडी मारपाक आनी फुडल्या पांयांक आवुंळपाक वा ओडून व्हरपाक बळ पुरयता.

सादारणपणान वेगवेगळ्या वागांची प्रदेशाप्रमाण विभागणी केल्या. देखीक - सिबेरियन वाग (पँथरा टिगरीस आल्टायका); चीनी वाग (पँथरा टिगरीस एमोयेंसीस); बंगाल वाग (पँथरा टिगरीस टिगरीस); कॅस्पीयन वाग (पँथरा टिगरीस विर्गेटा); सुमत्रा वाग (पँथरा टिगरीस सुमात्रे); बाली वाग (पँथरा टिगरीस बालिका). वेगवेगळ्या वाठारांत सांपडपी वागांची प्रजाती थरावपाखातीर खूब यत्न जाले. पूण सद्या सगळे वाग एकूच प्रजातीभितर आस्पावतात हें अधिकृतपणान मानून घेतलां.

सगळ्यांत पयलीं वागाचें अस्तित्व सिबेरिया आनी नव्या सिबेरिया जुंव्यांचेर आसलें हें थंय सांपडिल्ल्या जिवाश्मांवयल्यान कळटा. उपरांत ल्हव ल्हव दक्षिणेकडेन ते मलेशियन आर्चिप्लेगो प्रदेशांत पातळ्ळे. पूण सद्या भारतांत तांचें प्रमाण चड आसून, लागीं लागीं भारताच्या सगळ्या वाठारांनी ते मेळटात. वाग पाचव्यांचार दाट रानांनी, वसू रानांनी तशेंच झिली - झोपांनी रावपाक शकतात. वागाची चाल नेटाची. तो रातचो आपलें भक्ष सोदपाखातीर मैलांचे मैल पयस चलून वता. तो वेगान खूब पयस मेरेन धांवपाक शकता. रानदूकर, म्हशी, गोरवां, बोकडां आनी हरणांची शिकार करून तो खाता. ह्या जनावरांची शिकार करपाक ताका अपेश आयल्यार तो बेबो, गार, मानगें, रानकोंबो आनी हेर सरपटी प्राणी मारून खाता. सादारणपणान एक खेपे वाग १८ - २० किलो मांस खाता. चडकरून वाग आपली शिकार एकटोच करता. वागाचें नाक, कान आनी वदर हीं इंद्रीयां तीक्ष्ण आसून तांच्या आदारानूच तो आपल्या भक्षामेरेन पावता. पूण केन्ना केन्नाय वाग जोड्यांनी मेळून शिकार करतात. गाय सागकिल्लें व्हड जनावर तो तीन दीस मेरेन खाता. भक्षाक मारल्या उपरांत सुरवेक तो ताचें रगत घोटता आनी उपरांत आपल्या धारदार दातांनी जठर आनी आंतकड्यो कुशीक काडून फकत मांस खाता. तो कुशिल्लें मांसूय खाता. भक्षाक खाल्ल्या उपरांत तो आपलीं नाखटां झाडाचे सालीर घासून नितळ करता.

वाग पिरायेच्या चवथ्या वा पांचव्या वर्सा वयांत येतात. उपरांत फुडलीं ११ ते १४ वर्सांमेरेन वागीण दर अडेज वर्सांनी एकदां फळटा. तांचो समागम काळ चडकरून पावसा उपरांत सुरू जाता. फळपाक येतकच वागीण डरकाळी फोडून वागाक साद घालता. लागीं लागीं एक पंद्रस ती एकठांय रावतात. १०५ ते ११५ दिसांचो तांचो गर्भावधी आसता. वागीण एका वेळार २ ते ६ छाव्यांक जल्म दिता. सादारणपणान छाव्यांचें वजन १ ते १.५ किग्रॅ. आसता. वाग आनी वागीण चडकरून समागमाच्या काळांतूच एकठांय येतात. देखून छाव्यांची वाड वागीणीचे देखरेखीखाल जाता. छावो एक वर्साचो जातकूच वागीण ताका आपल्या भक्षाची शिकार करपाक शिकयता. दोन वर्सां उपरांत छावो स्वतंत्रपणान आपल्या भक्षाची शिकार करूंक शकता.

एकुणिसाव्या शेंकड्याचे निमाणेमेरेन भारतांत वागांचें प्रमाण खूब आसलें. पूण सद्या तें खूब उणें जाल्लें आसा. हाचें मुखेल कारण म्हळ्यार हिसबाभायर रानतोड आनी सर्रासपणान जावपी तांची शिकार. वागाची कात, हाडां, दांत आनी नाखटां हांकां आंतरराश्ट्रीय बाजारपेठेंत चड खप आशिल्ल्यान फाटल्या वर्सांनी वागांची चड प्रमाणांत शिकार जाली. आजुनूय तांची लिपचोरयां शिकार चालूच आसा. वागांक योग्य ती राखण दिवन तांचें प्रमाण वाडोवपाखातीर १९७२ त भारत सरकारान विश्र्व रानटीमोनजात निधीच्या आदारान 'प्रॅाजेक्ट टायगर' ही येवजण चालीक लायल्या.

- डॅा. आय. के. पै