हिंदी चित्रपट

अर्देशिर इराणी हाच्या इंपीरिअल फिल्म कंपनीची ‘आलमआरा' हो पयली हिंदी बोलपट १४ मार्च १९३१ दिसा मुंबयच्या ‘हरिश्चंद्र' हो दुसरो हिंदी बोलपट आनी कलकत्त्याच्या मादन थिएटर्सचो 'शिरोन फरहाद' हो तिसरो बोलपट. १९३५ मेरेन, अस्तंत भारतांत इंपीरिअल फिल्म कंपनी, प्रभात फिल्म कंपनी, रणजित मुकिहटोन, सागर वाडिया मुव्हिटोन, सरस्वती सिनेटोन आनी कोल्हापूर सिनेटोन ह्या संस्थांनी चित्रपटनिर्मिती केली. तातूंत कलकत्यांत ‘मादन थिएटर्स लि.' त्या काळांत रणजीतचो ‘देवी देवयानी' (१९३१), प्रभातचो 'अयोध्या का राजा' (१९३२) तशेंच ‘अमृतमंथन' (१९३४), सरस्वतीचो ‘श्यामसुंदर (१९३५), न्यू थिएटर्सचो 'मीरा' (१९३३) आनी ‘देवदास' (१९३५), इंपीरिअलचो ‘टेंपल बेल्स' (१९३३) ह्या चित्रपटांनी उपाट यश मेळयल्लें. दिग्दर्शक देवकी बोस हाणे 'चंडीदास' ह्या चित्रपटांत पाश्र्वसंगीताचे म्हत्व पयलीं सिध्द केलें. नादियाची मुखेल भूमिका आशिल्ले वाडिया मुहिटोनचे मारामारी आनी चित्तथराक प्रसंग आशिल्ले बोलपट त्या काळांत लोकांक खूब आवडटाले. पयलो भारतीय रंगीत बोलपट 'किसानकन्या' (१९३७) अर्देशिर इराणी हाच्या इंपीरियल फिल्म निर्माण केली.

१९३६ ते १९४२ ह्या स वसाँच्या काळांत चित्रपट सृश्टीची सर्वांगीण उदरगत घडून आयली. ह्या काळांत जायते बरे चित्रपट तयार जाले. देखीकः १. प्रभात फिल्म कंपनी लि., पुणेः 'अमरज्योती' (१९३६), 'संत तुकाराम' (१९३६), ‘गोपालकृष्ण' (१९३८), ‘आदमी' (१९३९), 'पडोसी' (१९४१); २. न्यू थिएटर्स लि., कलकत्ताः ‘विद्यापती' (१९३७), ‘प्रेसिडेंट' (१९३७), (१९३७), ‘अधिकार (१९३८), ‘डॉक्टर (१९४१), ‘लगन’ (१९४१), 'सौगंध' (१९४२); ३. 'बाँबे टॉकीज लि., मुंबयः ‘अछूत कन्या' (१९३६), 'कंगन' (१९३९), 'पुनर्मीलन' (१९४०), ‘बंधन' (१९४०); ४. रणजित मुव्हिटोन, मुंबयः 'अछूत' (१९४०); ५. नॅशनल स्टुडिओज लि., मुंबयः 'औरत' (१९४०); ६. मिनव्ह मुव्हिटोन, मुंबयः 'पुकार' (१९३९); ७. प्रकाश पिक्चर्स, मुंबयः ‘नरसी भगत' (१९४०); ८. पांचोली आर्ट पेिक्चर्स, लाहोरः 'खजांची' (१९४१) आनी 'खानदान' (१९४२). ह्याच झल्ली राधास्तथा साल सेल का पता मासारखकस्य फिल्म आनी यंत्रसामग्री हांची आयात करप कठीण जालें. १९४२ त, सरकारन चित्रपटांचेर निर्बध हाडले. १९४३-१९४५ ह्या काळांत झुजप्रचारपट काढुंकूच जाय, अशी सक्ती आयली. पूण ह्याच काळांत, १९४५ त, कच्च्या फिल्मावयले निर्बधूय काडले. हिंदी चित्रपटनिर्मितीत वाड जावपाक लागली. पार्श्वगायनाची पध्दत ह्याच काळांत (१९३५) रुढ जाली. १९४६ ते १९५५ ह्या काळांत मेहबूब प्रॉडक्शन्स, इंडियन पीपल असोसिएशन, प्रभात फिल्म कंपनी, बॉबे टॉकिज, इंडियन पिक्चर्स, कारदार प्रॉडक्शन्स, राजकमल कलामंदिर, चंद्रप्रभा सिनेटोन, फिल्मिस्तान लि., आर. के. फिल्म, जेमिनी स्टुडेिओ, न्यू थिएटर्स, एम्. पी. प्रॉडक्शन्स (कलकत्ता) आनी मिनव्हा मुविहटोन ह्या सुदारणेसारक्या नव्या आनी समाजीक म्हत्वाच्या विशयावेल्या व्ही. शांताराम हाच्या 'दी आँखें बारह हाथ' ह्या चित्रपटाक १९५६ चीं राश्ट्रपतिभांगरापदक ह्या चित्रपटाक मेळिल्लें. १९५७ त, रशियेच्या ताका लागून स्क्रसीस्कोप आनी रंग पयलेच खेप भारतीय पड्डयाचेर दिसले. गुरुदत्त हाणे 'कागज के फूल' हो। सिनेमास्कोप चित्रपट १९५९ त रुपेरी पड्डयाचेर पयलीं उजवाडाक हाडपाचो मान मेळयली. १९६२ त, हेमंतकुमार हाच्या ‘बीस साल बाद' ह्या रहस्यमय चित्रपटाक यश चित्रपटांतल्यान नायक म्हूण आगमन जालें आनी ताणे उपाट लोकप्रियता मेळयली. १९६३ त, सर्वोत्कृष्ट चित्रपट म्हूण ख्वाजा अहमद अब्बास हाच्या 'शहर और सपना' ह्या चित्रपटाक राष्ट्रपतिभांगरापदक मेळ्ळे. राजकपूरचो १९६४ तलो ‘संगम' खूब लोकप्रिय जालो. १९६६ त, कवी शैलेंद्र निर्मित ‘तीसरी कसम' ह्या चित्रपटाक राश्ट्रपतिभांगरापदक फाव जालें, शंकर-जयकिशन हांणी लोकसंगीत दिल्ल्या ह्या चित्रपटाचे दिग्दर्शन बासु भट्टाचार्य हाणे केल्लें. १९६९ त, बंगाली दिग्दर्शक मृणाल सेन हाणे हिंदी भाशेत सादर केल्लो ‘भुवन शोम' हो चित्रपट खूब आंतरराश्ट्रीय चित्रपटमहोत्सवांतले भांगरापदक ह्या चित्रपटाक मेळ्ळे. १९७१ उपरांतच्या चार वसाँच्या काळांतले यशस्वी चित्रपट म्हूण ԱՋՆfՏ चित्रपट भारतांत १९३१ त २८ बोलपट आयले, तातूंत २३ हिंदी आशिल्ले. १९७४ त, भारतांत वट्ट १३२ हिंदी चित्रपट तयार जाले, तातूंतले ११० मुंबयत तयार जाल्ले. मुंबय हें हिंदी चित्रपटाचे केंद्रस्थानूच जालां. हिंदी कपूर हे हिंदी चित्रपटांतले नामनेचे पार्श्वगायक. १९३१ ते १९८८ ह्या काळांत वट्ट सुमार १३,३०० बोलपट तयार जाले. तातूंतले सुमार ४,६९६ म्हळ्यार ४५% हिंदी बोलपट आशिल्ले. बिमल रॉय, वही. गुलजार, बासू भट्टाचार्य, बासु चॅटर्जी आनी श्याम बेनेगल हे हिंदी के. सी. बोकाडिया हांचो उल्लेख करची पडटलो.

हिंदी चित्रपटसृश्टीत नामना जोडिल्ले नटः पृथ्वीराज कपूर, सहानी, किशोरकुमार, सुनील दत्त, गुरुदत्त, राज कपूर, राजकुमार, देव आनंद, मनोजकुमार, भारतभूषण, शम्मी कपूर, जितेन्द्र, धर्मेन्द्र, अमिताभ बच्चन, शशी कपूर, राजेश खन्ना, विनोद खन्ना, प्राण, अजीत, जीवन, शत्रुघ्न सिन्हा, अमरीश पुरी, अनुपम खेर, नासिरुद्दीन शाह, एस्. डी. बर्मन, आर. डी. बर्मन, भप्पी लहरी आदी.