ह्यूम, ॲलन ऑल्टावियन
देवनागरी
|
(जल्म: ६ जून १८२९, माँटेरॉस; मरण: ३१ जुलया १९१२, लंडन).
भारतांतलो ब्रिटीश प्रशासक आनी भारतीय राष्ट्रीय सभेचो संस्थापक. ताचो बापूय जोसफ ह्यूम एक उग्र राजकारणी आशिल्लो. ॲलन १९४९ त बंगाल प्रांताचे शासकीय सेवेंत भितर सरलो. १८५७ तल्या उठावा वेळार ह्यूम इटावा जिल्ह्याचो मॅजिस्ट्रेट म्हूण कारभार पळयतालो. उपरांत वायव्य प्रांतांत तो सरकारी महसूल खात्याचो अधिकारी जालो. १८७० – ७९ मेरेन तो केंद्र सरकारांत कारभारी म्हूण वावूरतालो. पूण नेमाळ्यांतल्यान तो भारतीय लोकांच्या गाराण्यांक वाचा फोडटा आनी भारतीय लोकांकडेन आशिल्ली ताची कळकळ पळोवन, ब्रिटीश सरकारान ताची परतून प्रांताचो कारभारी म्हूण नेमणूक केली.
ल्हानपणासावनच ह्यूमाक लोककल्याणाची तळमळ आशिल्ली. देखून भारतीय शासकीय सेवेंत ताणें शिक्षण, पोलीस खात्यांतली सुदारणा, सोर्याचो वेपार, भारतीय भाशेंतलीं नेमाळीं, बालगुन्यागार सुदारणा केंद्रां अशा साबार विशयांनी खोलायेन लक्ष घालून तातूंत सुदारणा घडोवन हाडपाखातीर तो वावूरलो. तो प्रशासक म्हूण काम करता आसतना ताणें सुचयल्ल्यो सुदारणा कांय प्रमाणांत सरकारान मान्य करून घेतिल्ल्यो.
शासकीय सेवेंतल्यान १८८२ त तो निवृत्त जाल्याउपरांत आपलो कल्पनेप्रमाण भारतीयांच्या कल्याणाखातीर स्वतंत्रपणान वावूरपाक लागलो. १८८५ त भारतीय राष्ट्रीय सभा (काँग्रेस) अस्तित्वांत आयली. उपरांत बावीस वर्सां ताणे काँग्रेसचो सचीव म्हूण वावर केलो. सुरवेच्या काळांत काँग्रेसचो सचीव म्हूण वावर केलो. सुरवेच्या काळांत काँग्रेसीन उदारमतवादी पद्दत आपणायल्ली. पूण उग्र कल्पना वाडत गेली तेन्ना ह्युमाचो काँग्रेसीवयलो ताबो गेलो. १९९४ त तो भारत सोडून लंडनाक गेलो. थंय ‘डलवीच लिबरल संस्थेचो’ अध्यक्ष म्हूण ताणें मरसार वावर केलो.
ॲलन ह्यूम हो बरो प्रशासक, समाजसेवक आशिल्लो. तशेंच शेवण्यांसंबंदी म्हायती एकठांय करपाचीय ताका आवड आशिल्ली. ‘द गॅम बर्डस् ऑफ इंडिया’, ‘बर्मा अँड सिलोन’ ह्या शेवण्यांविशीं म्हायती दिवपी पुस्तकाचो तो सह-लेखक आसा. तारेकवार सवण्यांचीं एकठांय केल्लीं पाखां. काती आनी तांतयां उपरांत ताणें ब्रिटीश म्युझियमाक दिलीं. भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचो संस्थापक म्हूण ताका भारतीय इतिहासांत म्हत्वाची सुवात आसा.
- कों. वि. सं. मं.