लसूण

देवनागरी

Romi

(मराठी - लसूण; हिंदी - लसन; गुजराती - लसण; कन्नड - बेळ्ळुळ्ळि; संस्कृत - लशून, उग्रगंधा; इंग्लीश - गार्लिक (garlic); लॅटीन - ॲलियम सटायव्हम; कूळ लिलिएसी).

लसूण : 1) पानां, फुलांसयत वनस्पत 2)काद्याचो उबो छेद 3)फूल 4)पाकळी

Garlic, लसूण धवी आनी तांबसार जांबळी अशी दोन प्रकारांची आसता.

एक वखदी वनस्पत. ही कांदो आनी खोरट हांचे ॲलियम हे प्रजातींतली. ती मूळची मध्य आशियांतली आसुंये अशें मानतात. इ. स. आदीं 5000 ते 3400 ह्या काळांत इजिप्ती लोक कांदो आनी लसूण पिकयताले असो पुरावे मेळटा. युरोप, इजिप्त, भारतांत ती लागवडींत आसा. वैदिक वाङ्मयांत लसणीचो उल्लेख ना. पूण महाभारत, तशेंच कौटिलीय अर्थशास्त्र, वात्स्यायनाचें कामसूत्र, चरकसंहिता, सुश्रुतसंहिता, नावनीतक, मनुस्मृती ह्या जायत्या संस्कृत ग्रंथांनी वेगवेगळ्या संदर्भांनी तिचे उल्लेख मेळटात. जायत्या ग्रंथांनी लसूण अपवित्र, निशिध्द आनी ताज्य मानिल्ली आसा. तशेंच तिच्या वखदी गूणधर्मांची म्हायती भरपूर मेळटा.

ही वनस्पत जायते हंगाम जगपी आसुनूय ती एका हंगामांतलेवरी पिकयतात. तिचें भूयगत खोड (कंद) कांद्यापरसूय ल्हान आसून ताचो मासल भाग पानांच्या कुशींतल्या पाकळ्यांचो आसता. ह्या कंदाचेर पातळ आवरण आसता. जमनीवयर येवपी पाचवीं पानां सादीं, रेशाकृती, सपाट, तणावरी आनी तोंकदार आसतात. सादारणपणान धवे आनी तांबसार अशे दोन कंदाचे प्रकार वळखीचे आसात. डिसेंबर ते जानेवारींत लांब देंठ आशिल्ल्या आनी वाटकूळसार चंवरावरी तुऱ्याचेर तोंकदार आनी लांब दांडयार धवीं फुलां आनी ल्हान कंदिका येतात. ताचीं हेर सांमान्य लक्षणां लिलिएसी कुळांतल्या वर्णनावरी आसतात.

लसणीच्या पाकळ्यांक उग्र वास येता. पुर्विल्ल्या काळासावन रांदपांत लसणीचो उपेग करतात. जायत्या प्रकारांनी लसणीचो उपेग जाता आशिल्ल्यान शेतींत आनी वेपारी मळार तिका म्हत्वाची सुवात मेळ्ळ्या. लसणीच्यो पाकळ्यो वायूसारक, कामोत्तेजक, कफोत्सारक, उत्तेजक, ज्वरहारी आनी भूक वाडोवपी आसात. लसणीचो रोस पोटदुखीचेर आनी कानदुखीचेर दितात. फुफुसाचे आनी श्र्वासनलिकेचे विकार, खांक, कुश्टरोग, दंत, मूत्रपिंड हांचेरूय लसणीचो रोस उपेगी आसून कातडेचे विकार, जखमो हांचेरूय तो उपेगी पडटा. लसणीपसून तयार केल्ली पूड आनी वखदां भारतांत आयात करतात. म्हैसूरचे सँट्रल फूड टॅक्नोलॉजिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट हे संस्थेन सुक्ष्ममजंतूरेधी गूण आनी वखदी मूल्य हे बाबतींत बरें आशिल्लें लसूण चूर्ण तयार करपी प्रक्रिया विकसीत केल्ल्या. लसूण रगत शुध्द करता. आहारांत लसणीचो वापर केल्ल्यान रगतांत कॉलॅस्टॅरॉल वाडपाचें प्रमाण उणें उरता अशें सिध्द जालां.

रसायनीक संघटण : लसणींत 63.8% उदक, 6.3% प्रथिनां, 29.0% कार्बोहायड्रेट, 0.1% मेद, 0.03% कॅल्शियम, 0.31% फॉस्फरस आसता. तेभायर 1.3 मिग्रॅ./ 100 ग्रॅ. लोखण आनी 13 मिग्रॅ./100 ग्रॅ. क जीवनसत्व आसता. लसणीक येवपी विशिश्ट वास तातुंतल्या ॲलिल 2 प्रोपीन थायोसल्फिनेट (ओलिसीन) ह्या संयुगाक लागून येता.

लागवड आनी मशागत : लसणीची वाड समशितोश्ण हवामानांत बरी जाता. तशेंच 900 – 1200 मी. उंचायेच्या वाठारांत हें पीक बरें येता. लसणीची लागवड चड करून ऑक्टोबर – नोव्हेंबर म्हयन्यांत करतात. उत्तरेंक सपाट वाठारांत सप्टेंबर – ऑक्टोबरांत आनी दोंगराळ वाठारांत फेब्रुवारी ते मार्च म्हयन्यांत करतात. भारत, चीन, दक्षिण कोरिया, थायलंड आनी स्पेन ह्या देशांनी लसणीची मुखेलपणान लागवड करतात.

Garlic.

प्रकार : लसूण धवी आनी तांबसार जांबळी अशी दोन प्रकारांची आसता. धव्या प्रकारचे लसणीकांदे आकारान व्हड आसतात. तशेंच पुरुमेंताकय बरे तिगतात आनी तांचें उत्पादनूय चड मेळटा. जांबळसार रंगाचे प्रकार चड तिखट आनी वखदी नदरेन म्हत्वाचे आसतात. पूण तांचें उत्पादन उणें मेळटा. जमीन : ह्या पिकाक मध्यम ते चड काळी आनी निचऱ्याची जमीन मानवता. लसणीचें पीक चार ते साडेचार म्हयन्यांनी तयार जाता. जेन्ना ताचीं पानां सुकून कंद जमनीवयर दिश्टी पडटात तेन्ना ते हातांनी हुमटावन काडटात. 1 – 3 सप्तकां सुकयतात आनी उपरांत पानां आनी मुळां काडून कंद मेकळे करतात. भारतांत दर हॅक्टरी सुमार 3500 किग्रॅ. इतलें उत्पादन मेळटा.

रोग आनी किड : लसणीच्या पिकार करपा रोग लागता. ताका लागून पानांचेर तांबडे आनी गोबरा कोराचे थिपके पडटात. ह्या रोगाक आळबंदा हाडपाक बोर्डो मिश्रण फवारतात. ह्या पिकाक फुडकिड्याचीय बादा जाता. तेखातीर मॅलॅथिओनासरकें किटकनाशक वापरतात.

-कों. वि. सं. मं.